Con voi là bạn của người M'nông
Dân tộc M'nông có khoảng 12 vạn người, gồm nhiều nhóm địa phương như Preh, Gar, Nong, Prâng, Rlăm, Kuyênh, Chil, Đíp, Bu Nor, Bu Đâng, Bu Đêh..., cư trú tập trung ở tỉnh Đắk Nông, một phần tỉnh Đắk Lắk, Lâm Đồng, Bình Phước. Tiếng nói người Mnông thuộc nhóm ngôn ngữ Môn-Khmer.
Làng của người M'nông định cư nhiều đời trên vùng đất thấp, ven sông. Mỗi làng có từ 20 đến 40 nóc nhà. Nhà ở của người M'nông có cả nhà sàn và nhà trệt. Nhà trệt của người M'nông khá đặc biệt bởi chân mái thường buông xuống đến gần đất, cửa ra vào có cấu trúc vòm. Nhà sàn của người M'nông gần giống với nhà sàn dài của người Ê-đê.
Người M'nông làm rẫy là chính, ruộng nước không nhiều và tập trung chủ yếu ở vùng ven hồ, đầm, sông. Trước đây, người M'nông không có tập quán làm vườn gần nhà, ngày nay đã thay đổi. Đồng bào đã đưa cây cao su, hồ tiêu, điều, cà phê... là những cây có giá trị kinh tế cao vào trồng nên cuộc sống ngày càng cải thiện, nhiều hộ đã trở nên giàu có.
Nghề dệt vải đang được khôi phục
Những con vật nuôi trong gia đình người M'nông là trâu, dê, lợn, gà. Một số nhà nuôi cả voi. Voi là con vật nuôi đặc trưng, tiêu biểu của người M'nông. Người M'nông có nghề săn và thuần dưỡng voi rừng nổi tiếng từ hàng trăm năm nay. Voi được sử dụng trong rất nhiều công việc của cộng đồng; là biểu tượng sức mạnh và niềm kiêu hãnh của mỗi gia đình nên voi là con vật được chăm sóc chu đáo nhất.
Người M'nông có nghề dệt vải sợi bông. Đàn ông M'nông thường đóng khố, ở trần. Đàn bà M'nông mặc váy quấn buông dài trên mắt cá chân. Thanh niên M'nông thường mặc áo chui đầu. Khố, váy, áo màu chàm trang trí hoa văn đỏ và trắng. Người M'nông theo chế độ mẫu hệ, con mang họ mẹ, trong gia đình người vợ giữ vị trí chính, nhưng người chồng không bị phân biệt đối xử, họ sống tôn trọng nhau, cha mẹ về già thường ở với con gái út.
Người M'nông trong ngày hội
Theo nếp cũ, người M'nông đến tuổi trưởng thành phải cà răng mới được yêu đương, lấy vợ lấy chồng. Người M'nông thích nhiều con, nhất là con gái. Sinh con sau một năm mới đặt tên chính thức. Trong tang lễ, đồng bào có tập quán ca hát, gõ chiêng trống suốt ngày đêm, theo điệu buồn thương. Qua 7 ngày hoặc 1 tháng thì gia chủ làm lễ đoạn tang.
Người M'nông giàu bản sắc văn hóa với những làm điệu dân ca, câu truyện kể dân gian, trong đó nổi bật là bộ sử thi đồ sộ với gần 70 vạn câu thơ được lưu truyền đến tận ngày nay.
Kiểu nhà truyền thống của người M'nông
Minh Thúy (sưu tầm)