1. Địa giới hành chính
Mai Châu trước kia được gọi là Mường Mai, được hình thành vào khoảng thế kỷ XIII. Thời nhà Trần, Mường Mai thuộc lộ Đà Giang, trấn Gia Hưng, xứ Hưng Hoá. Dưới triều Nguyễn, Mai Châu gồm tổng Thanh Mai và tổng Bạch Mai.
Kể từ thời Pháp thuộc, châu Mai Châu thuộc phủ Chợ Bờ, tỉnh Mường Hoà Bình. Tháng 10-1890, châu Mai Châu và châu Đà Bắc được hợp làm một, gọi là Mai Đà. Sau một thời gian tồn tại, châu Mai Đà lại tách thành hai và được giữ nguyên đến năm 1941 thì Mai Châu và Đà Bắc lại tái hợp nhất thành châu Mai Đà.
Sau khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi, xuất phát từ yêu cầu thực tiễn của cách mạng, ngày 21-9-1956, Thủ tướng Chính phủ ký nghị định chia huyện Mai Đà thành hai huyện: Mai Châu và Đà Bắc.
Năm 1957, theo Quyết định của Liên khu III, huyện Mai Châu vốn gồm 5 xã: Mai Thượng, Tân Mai, Mai Hạ, Bao La và Pù Bin được chia thành 21 xã. Đến nay, địa giới hành chính huyện Mai Châu ổn định với 23 đơn vị hành chính gồm 22 xã Cun Pheo, Piềng Vế, Bao La, Xăm Khoè, Mai Hịch, Vạn Mai, Mai Hạ, Tân Mai, Chiềng Châu, Nà Phòn, Nà Mèo, Tòng Đậu, Đồng Bảng, Phúc Sạn, Tân Sơn, Noong Luông, Ba Khan, Thung Khe, Pù Bin, Hang Kia, Pà Cò, Tân Dân và thị trấn Mai Châu.
2. Địa lý tự nhiên
Mai Châu là một huyện vùng cao, nằm ở phía Tây Bắc tỉnh Hoà Bình, có toạ độ địa lý 20o24’ - 20o45’ vĩ bắc và 104o31’ - 105o16’ kinh đông; phía Đông giáp huyện Đà Bắc và huyện Tân Lạc, phía Tây và phía Nam giáp huyện Quan Hóa của tỉnh Thanh Hóa, phía Bắc giáp huyện Vân Hồ (của tỉnh Sơn La).
Theo số liệu thống kê năm 2014, huyện Mai Châu có tổng diện tích tự nhiên là 57.127,98 ha; dân số trung bình là 53.944 người.
Địa hình Mai Châu khá phức tạp, bị chia cắt nhiều bởi hệ thống khe, suối và núi cao. Theo đặc điểm địa hình, có thể chia thành hai vùng rõ rệt:
- Vùng thấp phân bố dọc theo suối Xia, suối Mùn và quốc lộ 15, có diện tích gần 2.000 ha, địa hình tương đối bằng phẳng, đất đai màu mỡ.
- Vùng cao giống như một vành đai bao quanh huyện, gồm 8 xã với tổng diện tích trên 400 km2, có nhiều dãy núi, địa hình cao và hiểm trở. Độ cao trung bình so với mực nước biển khoảng 800 - 900m, điểm cao nhất là 1.536m (thuộc địa phận xã Pà Cò), điểm thấp nhất là 220m (thị trấn Mai Châu). Độ dốc trung bình từ 30 đến 35o. Nhìn tổng thể, địa hình Mai Châu thấp dần theo chiều từ Tây Bắc xuống Đông Nam.
Ở vị trí cửa ngõ của vùng Tây Bắc, khí hậu của vùng Mai Châu chịu ảnh hưởng rõ rệt của chế độ gió mùa Tây Bắc, mang sắc thái riêng của khí hậu nhiệt đới núi cao, bức xạ của vùng tương đối thấp, số giờ nóng trong ngày vào mùa hè là 5 - 6 giờ, mùa đông là 3 - 4 giờ. Độ ẩm trung bình năm đạt 82%. Khí hậu Mai Châu một năm có hai mùa rõ rệt. Mùa mưa kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10, lượng mưa tập trung nhiều nhất từ tháng 7 đến tháng 9, bình quân có 122 ngày mưa/năm, cao nhất là 146 ngày, chịu ảnh hưởng nhiều của bão lốc và gió Lào. Trong mùa mưa có gió Nam luôn bổ sung độ ẩm và hơi nước, cường độ gió tương đối mạnh. Mùa khô kéo dài từ tháng 11 năm trước đến tháng 4 năm sau với khí hậu khô hanh, độ ẩm xuống thấp, có ngày có sương muối, sương mù và mưa phùn giá rét. Biến động nhiệt độ trong ngày cao. Hướng gió thịnh hành là gió mùa đông bắc.
Lớp đất ở Mai Châu chủ yếu gồm các loại đất đỏ và đất mùn. Chỉ riêng hai nhóm đất này đã chiếm tới 92,02% diện tích tự nhiên. Đất có kết cấu tốt, độ phì nhiêu tự nhiên tương đối cao. Tuy nhiên, do độ dốc lớn, phân bố ở địa hình chia cắt mạnh, đất có thành phần cơ giới nhẹ nên khả năng bị rửa trôi cao.
Hệ đất đai ở Mai Châu được hình thành trên nền đá cổ hoặc trẻ, phát sinh trên các loại đá trầm tích biến chất (phiến thạch, sa thạch, đá vôi mácma trung tính). Một số nơi, do khai thác quá lâu nên đất đã bị xói mòn trơ sỏi đá. Bên cạnh các loại đất đồi núi, trên lãnh thổ Mai Châu còn có một số loại đất feralít biến đổi do trồng lúa nước và đất phù sa.
Mai Châu có nguồn tài nguyên rừng khá phong phú, chủ yếu là các kiểu rừng tự nhiên với nhiều loài cây nhiệt đới, gồm các loại gỗ quý (lát hoa, sến...), các loại cây đặc sản có giá trị (sa nhân, song....), các loại tre, nứa, luồng... Tuy nhiên, do quá trình khai thác không có kế hoạch kéo dài, thiếu tổ chức, quản lý, thêm vào đó là việc đốt phá rừng làm nương đã dẫn đến hậu quả là hiện nay nguồn tài nguyên rừng nơi đây đã nhanh bị cạn kiệt. Quá trình chặt phá thiếu tổ chức, phát nương làm rẫy của bà con đã tạo ra những trảng cỏ nghèo, độ che phủ thấp, huỷ diệt môi trường sinh sống của các loài động vật. Hiện nay, các loại động vật rừng như lợn, gấu, khỉ, vượn, hoẵng, gà lôi, rắn... trong các thảm rừng hiện còn ở Mai Châu rất hiếm, nếu có thì số lượng ít, sống tập trung trong các khu rừng cấm.
Mai Châu có hệ thống sông, suối khá dày đặc, là nguồn cung cấp nước phong phú phục vụ sản xuất và sinh hoạt của nhân dân. Ngoài hai con sông lớn chảy qua là sông Đà và sông Mã, ở Mai Châu còn có 4 con suối lớn là suối Xia dài 40 km, suối Mùn dài 25 km, suối Bãi Sang dài 10 km và suối Gò Lào dài 14 km cùng với nhiều khe, lạch, mạch nước, hệ thống các ao, hồ tự nhiên và nhân tạo.
Tuy nhiên, do địa hình có độ dốc lớn nên khả năng trữ nước của hệ thống sông, suối ở Mai Châu kém. Vào mùa khô, một số xã thường lâm vào tình trạng thiếu nước trầm trọng như Hang Kia, Pà Cò, Noong Luông, Thung Khe. Ngược lại, chính vì mất rừng và địa thế dốc đã tạo điều kiện hình thành lũ quét có sức tàn phá ghê gớm sau các trận mưa lớn trong mùa lũ.
Hệ thống núi đá của Mai Châu là nguồn đá nguyên liệu dồi dào cung cấp cho ngành xây dựng cũng như các ngành sản xuất vật liệu xây dựng. Một số xã ở vùng cao như Pù Bin, Noong Luông, Nà Mèo còn rải rác có vàng sa khoáng với trữ lượng không lớn.
Được thiên nhiên ưu đãi, cảnh quan môi trường ở Mai Châu rất đẹp, với núi non hùng vĩ, thảm rừng được bảo vệ luôn giữ màu xanh tươi. Ngoài ra, Mai Châu từ lâu đã nổi tiếng với những di tích, danh thắng là điểm thu hút đông đảo khách du lịch như: hang Khoài, hang Láng, hang Chiều, hang Bộ Đội, bản Lác (Chiềng Châu), bản Bước (Xăm Khoè), xóm Hang Kia (Hang Kia),... Hang Khoài nằm ở núi Khoài, thuộc địa phận xóm Sun, xã Xăm Khoè. Đây là một di tích khảo cổ học, là di chỉ thuộc nền văn hoá Hoà Bình. Ngoài các di vật, trong hang còn có dấu tích của bếp và mộ táng. Niên đại của hang Khoài được xác định cách ngày nay khoảng 11.000 - 17.000 năm. Di tích này đã được Bộ Văn hoá - Thông tin cấp bằng công nhận di tích khảo cổ học vào năm 1996. Hang Láng nằm ở núi Chua Luông, thuộc Bản Lác, xã Chiềng Châu, được phát hiện và khai quật vào năm 1976.
3. Lịch sử
Mai Châu có một bề dày lịch sử đáng trân trọng. Ngay từ thời nhà Trần, những người con của đất Mường Mai đã trấn ải biên giới, lập nhiều chiến công, được triều đình ban thưởng. Nghĩa quân áo đỏ của đồng bào các dân tộc ở Mai Châu đã nhiều phen làm cho quân xâm lược nhà Minh khiếp sợ.
Trước năm 1945, xã hội người Thái ở Mai Châu được phân chia đẳng cấp rõ rệt. Thống trị xã hội là hệ thống phìa tạo cha truyền con nối, bên dưới là các tạo mường làm bang tá, chánh tổng. Trực tiếp cai quản ở làng, bản là các tạo poọng, tạo bản, giúp việc cho tạo là quáng xứ, quáng văn đảm trách việc thu thuế, gạo, thịt, sản vật nộp cho poọng, lên mường là pằn, quyền, chá... Có thể nói, dưới chế độ phìa tạo, ruộng đất đều nằm trong tay giai cấp thống trị, người nông dân bị bóc lột thậm tệ và bị bần cùng hoá.
Kể từ khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, ở Mai Châu, chế độ phìa tạo đã nhanh chóng trở thành bộ máy tay sai từ châu đến tổng, xã. Nhằm dễ bề thống trị và đàn áp các cuộc đấu tranh của nhân dân, bọn thực dân và phong kiến đã sử dụng thủ đoạn chia rẽ sự đoàn kết nội bộ dân tộc, đầu độc người dân bằng các tệ nạn xã hội, mê tín dị đoan.
Cuối năm 1942, tại Phố Vãng, tổ cứu quốc đầu tiên của tỉnh Hoà Bình được thành lập, tích cực nhen nhóm và phát triển phong trào cách mạng nơi đây. Sau đó, chiến khu Hoà - Ninh - Thanh ra đời đã tạo điều kiện thuận lợi cho phong trào cách mạng ở địa phương tiến lên một bước cơ bản.
Sau khi đảo chính Pháp, phát xít Nhật đã chiếm đóng nước ta. Ở Mai Châu, phát xít Nhật đóng ở Suối Rút và thường xuyên bắt nhân dân đi phu đắp sửa đường giao thông, xây dựng đồn bốt.
Ngày 25-8-1945, Nhật đầu hàng Đồng minh vô điều kiện, lực lượng cách mạng từ các vùng Tu Lý, Hiền Lương (Đà Bắc) phối hợp với nhân dân tại chỗ tiến đánh Chợ Bờ. Quân Nhật khiếp sợ và nhanh chóng đầu hàng. Ta tổ chức mít tinh và tuyên bố thành lập Uỷ ban nhân dân cách mạng lâm thời châu Mai Đà. Sau đó, lực lượng cách mạng được chia làm hai bộ phận: bộ phận thứ nhất về thị xã Hoà Bình để hỗ trợ cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh; bộ phận thứ hai vượt sông Đà, phối hợp với đại đội Đinh Công Đốc bao vây chính quyền tay sai ở Suối Rút. Trước khí thế cách mạng sôi sục và áp lực của đông đảo quần chúng, chính quyền ở Suối Rút đã về tay nhân dân, Uỷ ban cách mạng lâm thời được thiết lập.
Sau Cách mạng Tháng Tám, chính quyền cách mạng non trẻ của chúng ta đã gặp rất nhiều khó khăn về kinh tế cũng như đối phó với âm mưu phá hoại của “thù trong giặc ngoài”. Nhiệm vụ cấp bách đặt ra lúc này là nhanh chóng ổn định đời sống nhân dân, củng cố bộ máy chính quyền. Chính quyền cách mạng lâm thời đã tập trung chỉ đạo phong trào tăng gia sản xuất, diệt giặc đói, giặc dốt. Mọi tầng lớp nhân dân đều hăng hái tham gia, thi đua phát nương trồng sắn, trồng rau màu đẩy lùi nạn đói.
Khi thực dân Pháp tấn công đánh chiếm trở lại Hoà Bình, do đã được chuẩn bị từ trước nên các địa phương của Mai Châu đã kịp thời tổ chức tản cư, di dời các kho tàng, tài sản đến nơi an toàn. Hai tháng sau, quân địch với những trung đoàn bộ binh có sự yểm trợ của pháo binh, không quân mới chiếm được tuyến đường 15 và toàn bộ vùng Mai Châu. Tại đây, chúng tăng cường bắt lính, càn quét, xây dựng bộ máy chính quyền tay sai, ra sức lừa phỉnh nhân dân bằng chiêu bài “Xứ Mường tự trị”.
Ngày 15-1-1950, quân Pháp rút khỏi Mai Châu do vấp phải nguy cơ bị đẩy vào thế thất bại. Mai Châu hoàn toàn được giải phóng. Từ các vùng tiếp giáp, thực dân Pháp vẫn thường xuyên tổ chức bắn phá, càn quét vào địa phận huyện Mai Châu.
Tháng 11-1951, thực dân Pháp mở cuộc tấn công Hoà Bình lần thứ hai, chiếm đóng các vị trí trọng điểm, trong đó có Mai Châu, tổ chức tuyên truyền dụ dỗ nhân dân hòng khôi phục lại “Xứ Mường tự trị”. Nhân dân các dân tộc Mai Châu đã một lòng một dạ theo cách mạng, tiến hành tiêu thổ kháng chiến, đóng góp hàng vạn cây nứa, bương, tre phục vụ bộ đội đánh địch.
Trong suốt cuộc trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc, Mai Châu đã trở thành một trong số các căn cứ địa phục vụ chiến trường Tây Bắc. Chín năm kháng chiến kết thúc thắng lợi với chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ giải phóng hoàn toàn miền Bắc. Kể từ đây, Mai Châu bước vào công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ trọng tâm sau kháng chiến là khôi phục kinh tế, phát triển văn hoá.
Ngày 21-9-1956, Thủ tướng Chính phủ nước Việt Nam dân chủ cộng hoà đã ra Nghị định số 1053/TTg, chia huyện Mai Đà ra thành hai huyện Mai Châu và Đà Bắc.
Mai Châu trở thành một đơn vị hành chính cấp huyện, gồm 5 xã: Mai Thượng, Mai Hạ, Pù Bin, Bao La và Tân Mai.
Trong cuộc trường kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ, mặc dù đang gặp rất nhiều khó khăn, đời sống nhân dân còn đói khổ, nhưng với khẩu hiệu “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để đánh thắng giặc Mỹ xâm lược”, toàn huyện Mai Châu đã huy động lực lượng thanh niên lên đường chi viện cho chiến trường miền Nam và thực hiện nghĩa vụ của “hậu phương lớn” đối với “tiền tuyến lớn”.
Vừa phải đối phó với máy bay Mỹ, nhân dân và lực lượng vũ trang Mai Châu vừa tích cực đẩy mạnh sản xuất, thực hiện nghĩa vụ đóng góp lương thực, thực phẩm cho Nhà nước, luôn hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Ngoài ra, nhân dân trong huyện còn đóng góp hàng nghìn ngày công, đào hàng trăm mét khối đất đá làm hầm, hào giao thông phục vụ cho công tác quân sự ở địa phương. Lực lượng vũ trang của huyện trực tiếp tham gia nhiều trận vây bắt giặc lái và đã lập nhiều chiến công.
Sự nỗ lực cố gắng của nhân dân cả nước, trong đó có phần đóng góp của nhân dân các dân tộc huyện Mai Châu đã làm nên chiến thắng lịch sử vang dội mùa Xuân năm 1975, thống nhất hai miền Nam - Bắc, đưa đất nước ta bước vào thời kỳ lịch sử mới, tươi sáng hơn, tốt đẹp hơn.
Tổng kết hai cuộc kháng chiến, quân và dân Mai Châu đã được tặng thưởng nhiều huân, huy chương các loại, nhiều bằng khen của Trung ương và tỉnh.
Trong thời kỳ đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nhờ phát huy truyền thống anh dũng trong chiến đấu, Đảng bộ và nhân dân Mai Châu luôn luôn cố gắng phấn đấu đạt nhiều thành tích trong sản xuất, đảm bảo đời sống nhân dân ngày một no ấm hơn. Những năm vừa qua, huyện Mai Châu đã mạnh dạn đầu tư phát triển kinh tế, từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyến đổi cơ cấu cây trồng vật nuôi, đưa năng suất lúa lên 53,51 tạ/ha/năm.
Mặt trận an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội luôn được giữ vững, các tệ nạn xã hội bị đẩy lùi, công tác xây dựng lực lượng dân quân tự vệ luôn được kiện toàn cả về số lượng và chất lượng.
Công tác giáo dục thường xuyên được quan tâm chú ý. Toàn huyện đã thanh toán xong nạn mù chữ và được công nhận phổ cập giáo dục tiểu học, giáo dục mầm non lớp 5 tuổi. Cơ sở trường lớp được hiện đại hóa hoá, phục vụ tốt cho yêu cầu dạy và học, nhiều trường được công nhận là Trường chuẩn quốc gia.
Do có nhiều thành tích trong sản xuất và chiến đấu, ngày 22-8-1998, xã Tòng Đậu đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Ngày 18-6-2003, Chủ tịch nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký quyết định phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân trong thời kỳ chống Pháp cho toàn thể cán bộ và nhân dân huyện Mai Châu.
5. Kinh tế
Năm 2014, tổng giá trị sản xuất đạt 1.202.400 triệu đồng (giá hiện hành), tăng 11,9% so với cùng kỳ, trong đó: Giá trị sản xuất nông - lâm - thuỷ sản đạt 475.400 triệu đồng, chiếm tỷ trọng 39,54%; giá trị công nghiệp - xây dựng đạt 397.000 triệu đồng, chiếm tỷ trọng 33,01%; giá trị thương mại - dịch vụ đạt 330.000 triệu đồng, chiếm tỷ trọng 27,45%; tổng thu ngân sách trên địa bàn đạt 31.054 triệu đồng; thu nhập bình quân đầu người đạt 14,380 triệu đồng/người/năm.
Trong trồng trọt thì cây lúa chiếm chủ yếu về diện tích và sản lượng.
Cây công nghiệp và cây ăn quả là thế mạnh kinh tế của huyện, nhưng vẫn chưa thực sự được chú trọng phát triển.
Ngành chăn nuôi ở Mai Châu chủ yếu phát triển theo quy mô hộ gia đình. Các loại gia súc thường được nuôi là trâu, bò, lợn theo phương thức chăn thả tự nhiên ở các bãi cỏ hoặc dưới tán rừng là chính. Năm 2014 tổng đàn gia súc của huyện đạt 40.898 con, đạt hơn 100% kế hoạch, đàn gia cầm đạt 251.630 con, đạt 123,1% kế hoạch; sản xuất nuôi trồng thủy sản ổn định, tổng diện tích ao hồ nuôi trồng thủy sản toàn huyện đạt 55,4 ha, nuôi cá lồng đạt 319 lồng, sản lượng khai thác thủy sản đạt 196,2 tấn, đạt 96,67% kế hoạch và bằng 103% so với cùng kỳ. Hình thành các mô hình chăn nuôi như: nuôi gà thả vườn, nuôi cá ao, nuôi bò, nuôi lợn sinh sản…
Thời gian vừa qua, ở Mai Châu, việc khai thác rừng chưa thật hợp lý đã dẫn đến nguồn tài nguyên này ngày một cạn kiệt. Mấy năm gần đây, nhờ các chương trình PAM, 327, dự án 661, dự án rừng phòng hộ, dự án trồng mới 5 triệu ha rừng... cung cấp vốn trồng và bảo vệ rừng nên thảm rừng ở Mai Châu đã và đang được phục hồi dần. Công tác chăm sóc và bảo vệ rừng luôn được phát triển, hiện tượng chặt phá rừng làm nương rẫy cơ bản đã được ngăn chặn.
Cho đến nay, huyện Mai Châu luôn duy trì số cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trên địa bàn. Phát huy hiệu quả của nguồn vốn ưu tiên phát triển sản xuất, các cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp không ngừng mở rộng về quy mô sản xuất, tăng sản lượng các mặt hàng. Toàn huyện có 633 cơ sở sản xuất công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, đã tiêu thụ khối lượng lớn nguồn nguyên vật liệu của địa phương, giải quyết việc làm tại chỗ, góp phần tăng thu nhập cho 2.118 lao động. Giá trị sản xuất năm 2014 đạt 397.000 triệu đồng.
Du lịch được coi là thế mạnh của huyện Mai Châu với một số địa danh du lịch văn hoá nổi tiếng không chỉ ở trong nước mà cả đối với du khách nước ngoài như bản Lác (Chiềng Châu), bản Củm (Vạn Mai), bản Pom Coọng (thị trấn Mai Châu)... Với 800 ha diện tích mặt nước, hồ sông Đà là một danh lam thắng cảnh đẹp, có thể thu hút nhiều khách du lịch đến với Mai Châu. Phát huy thế mạnh tiềm năng về du lịch làng nghề, Ủy ban nhân dân huyện đã quan tâm chỉ đạo công tác bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc, thường xuyên tăng cường công tác xúc tiến đầu tư, quảng bá hình ảnh về văn hoá, bản sắc dân tộc, huy động nguồn vốn đầu tư vào cơ sở hạ tầng và nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch trên địa bàn, Ủy ban nhân dân huyện đã phối hợp với Ban truyền hình Tiếng Dân Tộc, Đài truyền hình Việt Nam thực hiện chương trình: “Phát triển du lịch vùng đồng bào dân tộc thiểu số”, nhằm quảng bá du lịch huyện Mai Châu đến mọi miền đất nước. Trong năm 2014 huyện Mai Châu đã đón 35.721 đoàn khách với 301.000 lượt khách đến tham quan, du lịch, trong đó khách quốc tế là 77.178 lượt người, tổng doanh thu đạt trên 50 tỷ đồng.
5. Dân cư, dân tộc
Mai Châu là nơi tập trung sinh sống của nhiều dân tộc. Năm 2014, dân số huyện Mai Châu là 53.944 người. Trong đó, người Thái chiếm đa số 60,2%, dân tộc Mường chiếm15,07%, người Kinh chiếm 15,56%, người Mông chiếm 6,91%, người Dao chiếm 2,06%, còn lại là đồng bào các dân tộc khác chiếm tỷ lệ rất nhỏ.
Ngoài thị trấn Mai Châu tập trung đông dân cư, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hoá của huyện, hiện nay ở huyện cũng đã hình thành những tụ điểm dân cư theo hướng đô thị hoá như: Co Lương (Vạn Mai), Đồng Bảng (Đồng Bảng)..., những khu dân cư này phân bố chủ yếu dọc theo quốc lộ 15 và là những hạt nhân làm chuyển biến tích cực cho kinh tế, văn hoá, xã hội của huyện Mai Châu.
6. Giáo dục - đào tạo
Ngành giáo dục tiếp tục thực hiện có hiệu quả các cuộc vận động trong toàn ngành. Năm học 2013 - 2014 các chỉ tiêu đánh giá chất lượng giáo dục ở các bậc học cơ bản hoàn thành kế hoạch đề ra. Công tác bồi dưỡng, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, tư tưởng, nhận thức, phẩm chất đạo đức nhà giáo cho đội ngũ cán bộ, giáo viên được chú trọng. Cơ sở vật chất giáo dục từng bước được tăng cường về số lượng và chất lượng. Số trường học trong năm được công nhận đạt chuẩn Quốc gia là 03 trường, hoàn thành 100% kế hoạch đề ra. Tính đến ngày 31/12/2014 có 14/70 trường trên địa bàn huyện đạt chuẩn Quốc gia. 23/23 xã, thị trấn đạt phổ cập giáo dục Tiểu học chống mù chữ, phổ cập THCS và phổ cập giáo dục Mầm non cho trẻ 5 tuổi.
7. Y tế
Thực hiện tốt công tác y tế dự phòng, chủ động tích cực phòng chống dịch, thường xuyên theo dõi giám sát dịch tễ tại cộng đồng, tuyên truyền, giáo dục cho nhân dân biết cách phòng chống dịch bệnh cho bản thân, gia đình và cộng đồng; thực hiện tốt các chương trình mục tiêu quốc gia về y tế, tổ chức tuyên truyền sâu rộng trong nhân dân hưởng ứng tháng hành động “Vì chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm”, chỉ đạo đoàn kiểm tra liên ngành tổ chức kiểm tra, giám sát chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm tại các cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm trên địa bàn; chỉ đạo các cơ sở y tế thực hiện tốt quy chế chuyên môn, không ngừng nâng cao chất lượng khám chữa bệnh và nâng cao tinh thần phục vụ, chăm sóc người bệnh, hiện có 100% Trạm y tế xã có bác sỹ, số bác sỹ/10.000 dân đạt 6,3 bác sỹ. Kết quả khám chữa bệnh tại Bệnh viện Đa khoa khu vực: số lần khám là 52.228 lần = 104,45% kế hoạch, công suất sử dụng giường bệnh đạt 100% kế hoạch; Khám chữa bệnh tại trạm y tế: số lần khám là 33.694 lần = 103,47% kế hoạch, tổng số bệnh nhân chuyển tuyến là 4.164 bệnh nhân; trong năm có 02 xã đạt chuẩn Quốc gia về y tế theo tiêu chí chuẩn giai đoạn 2011-2020.
8. Văn hoá, thể thao
Nhằm có thể đưa nhanh và nhiều các sinh hoạt văn hoá của cả nước và tỉnh Hoà Bình về với nhân dân các dân tộc Mai Châu, trên địa bàn huyện đã hình thành hệ thống các thiết chế văn hoá cơ sở gồm: thư viện, điểm bưu điện văn hoá xã và các đội văn nghệ quần chúng ở hầu khắp các bản, làng.
Ngành văn hoá Mai Châu đã tuyên truyền lối sống lành mạnh, góp phần từng bước xoá bỏ các hủ tục mê tín dị đoan đã tồn tại hàng ngàn đời trong các cộng đồng dân cư. Các đám hiếu, hỷ được vận động tổ chức trang trọng, gọn nhẹ mà vẫn mang đậm bản sắc văn hoá dân tộc. Nhiều gia đình được công nhận là gia đình văn hoá, nhiều xóm bản là xóm bản văn hoá. Một số lễ hội truyền thống đã được khuyến khích khôi phục và duy trì nhằm nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân và góp phần bảo tồn di sản văn hoá dân tộc.
Duy trì các hoạt động phát thanh - truyền hình, bám sát các nhiệm vụ trọng tâm của huyện, phản ánh kịp thời các hoạt động kinh tế - xã hội, an ninh - quốc phòng trên địa bàn huyện, góp phần quan trọng trong việc tuyên truyền các chủ trương đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước tới cán bộ và nhân dân trên địa bàn; Kết quả năm 2014 Đài Truyền thanh - Truyền hình huyện đã sản xuất 154 chương trình phát thanh địa phương, 102 bản tin truyền hình, 2.560 tin, bài, phóng sự; tiếp sóng các chương trình của Đài Truyền hình Việt Nam, Truyền hình tỉnh trong ngày; các chương trình truyền thanh - truyền hình luôn được duy trì và nâng cao chất lượng, thu hút đông đảo khán, thính giả quan tâm, ủng hộ.
Phong trào văn nghệ, thể dục thể thao quần chúng tiếp tục được duy trì và phát triển đều khắp các xã, thị trấn với 183 đội văn nghệ, góp phần làm phong phú đời sống tinh thần của nhân dân, tác động tích cực đến công tác xây dựng xã hội lành mạnh, giảm các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan; tổ chức thành công "Lễ hội Xên Mường”, "Đêm hội Trăng rằm", Hội khỏe Phù Đổng,... các cuộc thi đấu giao lưu thể dục, thể thao phục vụ các ngày lễ lớn của dân tộc, của địa phương; tổ chức 195 buổi biểu diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị và hoạt động du lịch trên địa bàn huyện, thu hút trên 80.000 lượt người xem. Đội chiếu phim duy trì hoạt động, tổ chức 180 buổi chiếu, phục vụ cho trên 50.350 lượt khán giả, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho bà con các dân tộc vùng sâu, vùng xa của huyện; xây dựng kế hoạch bảo vệ di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh trên địa bàn huyện; phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” được quan tâm thực hiện, góp phần xây dựng xã hội lành mạnh, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hoá truyền thống của dân tộc; tỷ lệ hộ gia đình đạt tiêu chuẩn văn hoá đạt 79,22%; tỷ lệ làng, bản, tiểu khu đạt tiêu chuẩn văn hoá là 34,1%; tỷ lệ cơ quan, đơn vị đạt tiêu chuẩn văn hóa đạt 62,16%; chỉ đạo các ngành liên quan tăng cường công tác kiểm tra, quản lý các cơ sở kinh doanh dịch vụ văn hóa, du lịch trên địa bàn huyện; triển khai thực hiện có hiệu quả Đề án phát triển du lịch cộng đồng gắn với xây dựng nông thôn mới./.