Lễ hội Căm Mường được tổ chức vào ngày mùng 3/3 âm lịch hàng năm. Đây là nghi lễ truyền thống của người Lự dâng lễ vật, tế thần sông, thần núi, thần khe, thần suối, thần rồng, phù hộ cho bà con dân bản được ăn nên làm ra, điều lành ở lại, điều dữ mang đi, cầu nguyện một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, dân bản yên vui no ấm…
Dân tộc Lự chiếm gần 2% dân số tỉnh Lai Châu, họ sống chủ yếu ở huyện Sìn Hồ và huyện Tam Đường và thường cư trú dọc theo các con sông, khe suối. Từ xa xưa, với đời sống ổn canh ổn cư, đồng bào Lự đã biết canh tác lúa nước rất sớm, nên đời sống vật chất của họ tương đối ổn định. Vốn văn hóa tinh thần của dân tộc Lự rất phong phú đa dạng, còn giữ được những nét văn hóa riêng, mang đậm bản sắc dân tộc, đặc sắc và tiêu biểu nhất là Lễ Căm Mường (hay còn gọi là Lễ Cấm bản). 
Thầy cúng bắt đầu nghi thức cúng thần
Lễ Căm Mường mở đầu với phần lễ thính thần, thầy cả đọc lời tuyên bố lý do buổi lễ, nội dung này đề cập đến lịch sử của người Lự, lịch sử bản mường, cái lý của việc làm lễ Căm Mường và những người sẽ thụ lễ lần này. Căm Mường chính là lễ để bà con dân bản thể hiện lòng thành kính dâng tế lễ vật lên các vị thần. Từ xưa đến nay lễ Căm Mương bao giờ cũng được làm rất trang trọng. Mỗi gia đình sẽ cử ra một người đại diện là nam đi tham gia phần thụ lễ, khi về sẽ có lộc dành cho những người ở nhà. Tiếp sau đó là phần lễ khấn cầu. Cuộc lễ bắt đầu sau khi các thầy lạy ba lạy rồi đọc lời cúng. Trong phần lễ này không có khèn, sáo, trống hay bất kỳ một loại nhạc cụ nào để làm âm vang, linh hồn riêng, mà cái linh hồn ở đây chính là sự thần bí, linh thiêng ẩn hiện trong những lời khẩn cầu của thầy cúng.
Phần chính là lễ Căm Mường, người Lự ví lễ Căm Mường là dịp để thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần được thể hiện bằng các lễ vật dâng tế trong buổi lễ. Những lễ vật này do dân bản tự nguyện đóng góp, đó là phần mà các vị thần sẽ được hưởng và thầy cúng sẽ khẩn cầu lên các vị thần thấu hiểu lòng thành kính của dân bản, mong được mùa bội thu, thóc lúa đầy bồ, già trẻ gái trai trong bản được vui vẻ sum vầy hạnh phúc.. Lời cúng: “Khẩn cầu lên các vị thần/ Trăm điều vạn nghĩa yên lành về đây/ Sức dân vạm vỡ căng đầy/ Xây dựng mường bản ấm no bội phần…” Người Lự ví lễ là dịp để thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần được thể hiện bằng các lễ vật dâng tế trong buổi lễ. Những lễ vật này do dân bản tự nguyện đóng góp. Người Lự có truyền thống làm bánh nếp (khẩu nép) để ăn, mời bạn bè, khách đến nhà chơi. Bản không cấm các gia đình mổ gà, mổ ngan, vịt… Nhưng ít ai làm thịt con vật, vì họ cho rằng ngày cúng lễ là cầu cho vật nuôi không bị dịch bệnh, phát triển tốt.
Sau lễ Căm Mường thì mọi người cảm thấy thoải mái, tự tin hơn cho việc sản xuất mùa vụ sắp tới. Họ tin rằng các vị thần sau khi nhận lễ sẽ phù hộ cho bà con dân bản ăn nên làm ra, mùa màng tươi tốt, thóc gạo đầy nhà. Như lời của thấy cúng: Từ nay mường bản yên lành/ Tâm linh đã vẹn vạn điều bình yên/ Chiều tàn bóng núi trao nghiêng/ Hồn thiêng sông núi về nơi gió ngàn/ Phù hộ mường bản bình an/ Trăm điều hạnh phúc muôn ngàn điều hay/ Một ngày mới được đổi thay/ Dòng tộc đoàn kết chung tay xây mường.
sáo con để cho các cô gái hát những bài dân ca của dân tộc mình.
Sau khi kết thúc phần lễ là đến phần hội, hai chàng trai cùng thổi sáo mẹ, sáo con để cho các cô gái hát những bài dân ca của dân tộc mình. Những lời hát tuy mộc mạc, giản dị, nhưng ẩn sâu trong đó là ý nghĩa nhân văn cao cả, đó cũng là lời gửi gắm, nhắn nhủ của thế hệ đi trước dành cho lớp trẻ hôm nay phải biết chung tay xây dựng mường bản ngày càng ấm no hạnh phúc: “Hôm nay là ngày vui/ Hôm nay là ngày hội/ Dân bản được yên vui/ Được cùng nhau múa hát/ Được thỏa ước mong chờ/ Cùng chung chén rượu ngọt/ Hôm nay đã khác rồi/ Nhà nhà được no ấm/ Bản mường vui mở hội…”.
Cùng với các bài hát thì trò chơi ném còn cũng là một phần không thể thiếu trong lễ hội này, nhưng thu hút người xem và nhộn nhịp nhất có lẽ là trò chơi đẩy gậy, nó thể hiện sức mạnh, bản lĩnh, sự khéo léo của người chơi không chỉ trong việc chuẩn bị tư thế, phương pháp tấn công mà ngay cả việc dồn sức hạ đối thủ ở pha cuối cùng cũng cần hội đủ những yếu tố trên. Bên cạnh đó đánh gối cũng là trò chơi rất được người Lự ưa thích, trong đó sự khéo léo qua từng động tác, từng cú đánh được đặt lên hàng đầu và quyết định sự thắng bại của mỗi trận đấu. Qua những trò chơi này ai thắng cuộc thì sẽ là người gặp nhiều may mắn trong năm tới, còn ai thua sẽ là người gặp rủi ro hoặc những điều không may, vì vậy mà họ sẽ được mọi người té nước để cầu may cũng như giải đen.
cửi
Sau khi tổ chức Lễ Căm Mường dường như tất cả các họ hàng dòng tộc, các hộ gia đình trong bản sẽ sống đoàn kết, thương yêu nhau hơn. Với những lời khẩn cầu trong lễ Căm Mường thì tất cả các gia đình phải cố gắng nuôi cho con cái học hành để có cuộc sống tốt hơn các thế hệ đi trước. Đây chính là một nét đẹp trong vốn văn hoá văn nghệ dân gian của đồng bào Lự nói riêng và cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam nói chung cần được bảo tồn gìn giữ và phát triểt
Ngọc Linh (sưu tầm)