Nghệ nhân Đặng Thị Thanh, người Phù Lá Lão ở Văn Yên, Yên Bái. Ảnh: KT Internet
Kiểu dáng váy áo phụ nữ Phù Lá Lão khá hiện đại, áo lửng, váy dài, hoa văn thổ cẩm rực lên sắc đỏ, trang trí kết cườm màu trắng trên khuôn ngực...
Đến Văn Yên, Yên Bái, nếu bạn gặp người thổi sáo bằng mũi, mặc trang phục thổ cẩm với kiểu cắt may khá là hiện đại, áo ngắn, váy dài thì đấy chính là phụ nữ Phù Lá (nhóm Phù Lá Lão).
Kiểu dáng của bộ váy áo phụ nữ Phù Lá Lão khá hiện đại. Ấn tượng nhất là chiếc áo cổ khoét hình vuông thoáng đạt, gấu áo chỉ vừa chấm thắt lưng mà bây giờ theo mốt gọi là áo lửng hay “crop tops”. Thân trước và thân sau được thêu cầu kỳ những đường nét hình tam giác xanh, đỏ. Phía trước áo còn được đính các hạt cườm trắng, đan xen nhấp nhô. Người thì bảo đó là mô phỏng hình cây thông. Người lại giải thích đó là hình núi non trùng địêp. Hoạ tiết kết hoa thị bằng cườm trắng, bố trí dọc phần ngực áo nổi bật trên nền xanh màu chàm. Chiếc váy dài phủ kín bắp chân thêu xanh đỏ, những hình quả trám màu xanh, hình tam giác hoặc hoa thị và được bố trí như hình sóng nước rất hài hoà.Khăn đội đầu cũng được thêu hoa văn cầu kỳ y như váy áo, đính thêm tua len các màu khiến cho người con gái trông như một bông hoa rỡ.
Núi rừng Yên Bái. Ảnh: KT Internet
Đã từng đến vùng người Phù Lá ở xã Châu Quế Thượng, Văn Yên, Yên Bái nên tôi hết sức ngỡ ngàng khi chị Đỗ Thị Hương tự giới thiệu mình là người Phù Lá. Vì chị Hương mặc hoàn toàn khác các cô gái Phù Lá ở Yên Bái. Chị Hương quê ở Nàn Xỉn, huyện Xín Mần, tỉnh Hà Giang.
Thạc sĩ Nguyễn Mạnh Hùng, Chi hội Trưởng chi hội Văn nghệ dân gian tỉnh Yên Bái cho biết: Dân tộc Phù Lá có bốn nhóm địa phương là Phù Lá Hoa, Phù Lá Đen, Phù Lá Hán và Phù Lá Lão (thường gọi là Xá Phó). 4 nhóm Phù Lá ăn mặc hoàn toàn khác nhau. Hoá ra chị Đỗ Thị Hương là người Phù Lá Hán ở Hà Giang.
Nếu như phụ nữ nhóm Phù Lá Lão ở Yên Bái mặc váy áo thêu thổ cẩm rực rỡ, dày đặc, nhiều họa tiết cây cỏ, hoa trái từ khăn đội đầu đến tận gấu váy thì váy áo của chị Hương lại đậm một màu chàm đen, trừ chiếc yếm có nhiều hoa được tạo nên bằng kỹ thuật thêu và ghép từ những miếng vải hoa mà thành.
Phụ nữ Phù Lá Hán ở Hà Giang.
Chiếc áo có khuy cài lệch sang một bên, sát vào nách bên phải. Hoạ tiết trên váy áo cũng chỉ mang tính chất điểm xuyết. Chị Hương bảo, đây là bộ trang phục truyền thống. Nhưng khi đi làm nương làm rẫy thì các chị lại mặc quần. Váy chỉ mặc trong những ngày lễ tết.
Một bộ trang phục đầy đủ phải có 1 cái áo trắng bên trong, làm nền cho cổ áo, 1 áo chàm, thêu các họa tiết dọc thân. Bộ phận rất quan trọng trong trang phục Phù Lá là yếm. Chỉ cần nhìn vào chiếc yếm là có thể phân biệt được dân tộc Phù Lá với các dân tộc khác. Khăn quấn đầu cũng rất cầu kỳ, đủ màu sặc sỡ. Để quấn chiếc khăn này, phải có 1 bộ tóc rất dài. Có thế mới có thể quấn quanh đầu, trông giống như cái mũ tết lẫn tóc và len, tôn lên gương mặt thanh thoát của người con gái.
Nhìn vào trang phục của phụ nữ Phù Lá Hán ở Hà Giang, bạn có thể biết được tuổi tác của họ. Dấu hiệu ấy thể hiện rõ nhất ở màu sắc và hoạ tiết chiếc yếm. Yếm của gái trẻ được thêu rất cầu kỳ, các hoạ tiết hoa lá hoặc là hoạ tiết tượng hình, phong cảnh, đồ vật trang trí, mầu sắc tươi sáng, người già mầu trầm hơn và thường chủ yếu là các biểu tượng tượng hình. Các hoạ tiết này được bố trí theo hình thang cân nhưng đáy nhỏ ở phía trên
Phụ nữ Phù Lá Hán. Ảnh: KT Internet
Ngắm chiếc yếm thêu cầu kỳ của Đỗ Thị Hương, cô gái Phù Lá chưa có chồng, tôi liên tưởng đến chiếc yếm đào của cô Tấm trong truyện Tấm Cám của người Kinh và cũng là của người phụ nữ miền xuôi ngày trước. Quả là có điểm chung trong quan niệm về nét đẹp phụ nữ, về cách làm đẹp mang tính thu hút giới tính của phụ nữ ở hầu hết các dân tộc.
Phụ nữ Phù Lá Lão (Xá Phó) ở Yên Bái.
Nếu như sắc chàm vẫn là màu chủ đạo trên trang phục của phụ nữ Phù Lá Hán ở Hà Giang thì màu đỏ, vàng, trắng lại là tông màu chính trên váy áo của phụ nữ nhóm Phù Lá Lão (Xá Phó) ở Yên Bái. Anh Nguyễn Mạnh Hùng, khẳng định điều này: “Trang phục người Phù Lá Lão sử dụng gam màu nóng rất nhiều như màu đỏ, màu vàng, rực rỡ hơn so với người Phù Lá ở Hà Giang, kể cả người Phù Lá ở Lào Cai.
Minh Huệ (sưu tầm)