Ngày xưa lâu lắm rồi có một gia đình kia rất giàu có, hai vợ chồng họ là ông phú hộ và nàng H’Rak . Rẫy nương của họ rộng lớn bao la trồng rất nhiều lúa bắp, trong nhà của cải quý giá của hai vợ chồng cũng rất nhiều.
Ngày nọ có một người phụ nữ tên Čurmuk đem lòng say mê ông phú hộ vì ông này giàu có, trong gia đình ông không bao giờ thiếu của ăn thức uống. Čurmuk tự nhủ :
- “ Không biết mình phải làm sao để chiếm đoạt được phú ông đây. A, biết rồi. Mình đi tìm bùa yêu làm cho ông ấy say mê mình”
Čurmuk đã tìm được bùa mê, cô ta trộn chung với cua bỏ trong ống nứa và nướng chín sau đó lén đặt trong chòi của ông chủ làng. Phú ông mải mê dẫy cỏ không hay biết những việc cô làm, khi cảm thấy hơi mệt ông nói với những người cùng làm với mình :
- Này, mọi người tiếp tục làm đi nhé, ta vào chòi nghỉ mệt một lát sẽ ra ngay.
Ông quay về chòi và ngạc nhiên khi nhìn thấy ống cua nướng thơm phức dựng trong góc. Ông lấy cua ăn prôp…prôp…ngon lành. Ăn xong phú ông cảm thấy trong người hơi khác lạ. Ông nhủ thầm:
- “ Kỳ quái thật, không hiểu tại sao ăn cua xong trong người ta cảm thấy khó chịu như muốn đau thế này”.
Ông rên i…ih…i…ih như bị lên cơn sốt.
Bất ngờ khi ấy Čurmuk xuất hiện và hỏi ông:
- Ô kìa phú ông. Ông bị sốt hả?
Ông chủ làng trả lời trong tiếng rên i…ih…
- Ta ái ân với nhau nhé, tại đây cũng được.
Čurmuk nói:
- Ối, ái ân với ông sao được, vợ ông biết bà ấy nổi giận thì tôi sẽ chết mất?
- Không sao đâu, không sao đâu. Nào, lại đây nào.
Čurmuk chỉ chờ có thế, cô sà vào lòng ông chủ làng. Phú ông nói :
- Lạ thật, không hiểu sao vừa thấy cô là ta hết đau đầu, hết khó chịu trong người ngay.
Hai người quấn quýt với nhau, một lát sau Čurmuk nói với ông :
- Tôi dan díu với ông thế này nếu vợ ông biết thì khổ cho tôi lắm.
- Ối chà, lo làm gì cho mệt. Ta rất yêu nàng, ta đâu có thương yêu gì con mụ H’Rak đó. Ta chỉ yêu mỗi mình nàng thôi.
Čurmuk lên tiếng:
- Ông nói như giỡn chơi vậy. Nếu ông thương yêu tôi thật lòng thì ông về giết chết bà H’Rak đi. Bà ấy còn sống làm sao tôi dám ăn ở với ông?
- Đừng lo, mai mốt ta sẽ giết chết con mụ đó cho nàng vừa lòng. Nó chẳng là cái quái gì với ta cả.
Kể từ hôm ấy ngày nào hai người cũng lén lút gặp gỡ ân ái với nhau trong căn chòi canh ngoài rẫy. Trong khi ấy bà H’Rak không hề hay biết gì cả, ngày ngày một mình lo đảm đang công việc gia đình, lo kín nước và chu toàn công việc bếp núc.
Ngày nọ Čurmuk nói với ông chủ làng:
- Ông ơi, chúng ta tằng tịu dan díu với nhau đã lâu rồi sao ông chưa giết chết vợ ông đi để mình có thể sống chung với nhau?
Chiều ngày hôm ấy ông chủ làng về nhà với âm mưu đen tối trong đầu. Chờ đến sáng hôm sau ông nói với vợ:
- Hôm nay chúng ta đi rẫy, bà nhớ mang theo rổ để xúc cá nhé.
Bà H’Rak mang theo rổ xúc cá cùng chồng đi lên rẫy. Đến nơi bà lội xuống suối xúc cá, xúc nhiều chỗ nhưng không được con cá nào cả. Khi ấy ông chủ làng quan sát thấy có chỗ nước xoáy mạnh và sâu, ông nói với vợ:
- Xúc chỗ này nè, chắc có nhiều cá lắm đấy.
Nghe theo lời chồng bà H’Rak đi đến nơi ông chỉ để xúc. Bất ngờ ông xô bà ngã nhào trong dòng nước sâu. Bà chới với trồi lên hụp xuống trôi theo dòng nước. Bà kêu to:
- Ối, ông ơi. Tôi biết ông yêu thương say mê con Čurmuk và muốn sống chung với nó chứ gì. Nếu thế thì để tôi sống một mình cũng được, sao ông oán ghét và làm hại tôi như thế này.
Ông chủ làng trả lời:
- Nếu bà còn sống Čurmuk không thể sống chung với ta được, bà phải chết thôi.
Khi ấy bà H’Rak cố với bám các bụi cỏ, thấy thế ông ta chặt phăng bụi cỏ. Bà níu chụp được rễ cây ông chặt đứt rễ cây. Bà níu bám được vật gì ông chủ làng chặt đứt phăng vật đó. Cuối cùng bà H’Rak chới với chìm dần trong dòng nước sâu. Bà chết và biến thành con ba-ba to lớn.
Khi thấy vợ mình đã chìm trong dòng nước ông chủ làng vội chạy tìm Čurmuk và hai người dắt tay nhau sóng bước về nhà. Ðến nhà, phú ông nói với cô con gái mình tên H’bia Phu[2] :
- Con gái cưng ơi, tới ăn cơm đi con.
- Con không đói. Nè Cha ơi, mẹ con đâu rồi?
- Mẹ con đến nhà dì H’bia Sin và đi thăm bà con dòng họ quanh đó. Chắc chắn chú bác của con đãi rượu mẹ con và giữ ở lại chơi mai mới về. Con biết đấy mấy người ấy ham ăn ham uống lắm.
Khi trời tối H’bia Phu lại hỏi cha mình:
- Cha ơi, mẹ con đâu rồi cha?
- Hỏi gì hỏi hoài thế. Tới ngủ chung với dì Čurmuk đi. Nhắc tới mẹ con làm gì, chắc bà ấy uống rượu say rồi nên không về được đâu. Thôi, đi ngủ đi.
H’bia Phu chờ mẹ mải đến khuya cô bé thiếp ngủ vì mỏi mệt. Tảng sáng hôm sau cô bé lại hỏi cha:
- Cha ơi, cha ơi. Mẹ con đâu?
Phú ông vừa gói cơm trong lá đưa cho con gái vừa trả lời :
- Hỏi hoài, thể nào mẹ con cũng về mà. Nè cầm đi con, cha và dì con đi lên rẫy. Con ở nhà nhé, nếu muốn đi chơi thì ra gần con suối nhỏ kia mà chơi.
H’bia Phu đi lang thang từ nơi này sang nơi khác. Khi trời xế chiều cô thấy cha mình về cùng ČurMuk.Cô bé hỏi cha:
- Cha ơi, mẹ con đâu?
- Cứ hỏi hoài, ngủ với dì Čurmuk không sướng hơn sao.
Mấy ngày sau H’bia nói với cha:
- Cha ơi, gói cơm cho con đi.
Cô bé với lấy chiếc gùi nhỏ của mình bỏ gói cơm và bầu nước vào và lững thững đi ra khỏi nhà. Cô đi lang thang từ nơi này sang nơi khác, sau cùng cô bé đến nơi có tảng đá to gần con suối lớn với dòng nước chảy xiết sủi bọt trắng xoá như dòng thác. Nhìn chung quanh cô thấy ngổn ngang cỏ và rễ cây bị chặt đứt. Cô bé nhủ thầm:
- Hình như tại nơi này cha đã giết chết mẹ mình rồi. Hít…hít.. bây giờ mình phải làm sao đây. Ơmẹ ơi, cho con bú. Ơ mẹ ơi.
Mẹ cô bé trong lòng suối nghe tiếng kêu tự nhủ : “Ai gọi mình thế ?”
- Ơ mẹ ơi cho con bú, mẹ ơi.
Ba-ba lắc lư vừa bơi vừa nghĩ : “ Ai kêu gọi ta thế không biết. Ối, đúng là tiếng con gái của ta rồi. Tội nghiệp nó quá, chắc con mụ Čurmuk không chăm sóc lo lắng cho nó.
Trên bờ H’bia Phu vừa khóc vừa kêu mẹ:
- Mẹ ơi, con đói quá. Mẹ ơi cho con bú, cho con bú mẹ ơi.
Thình lình mặt nước chao động mạnh và trồi lên cái đầu con ba-ba to như cối giã gạo, mắt con vật nhìn chằm chặp vào cô bé tội nghiệp. H’bia Phu sợ quá la lên:
- Ối mẹ ơi cứu con.
Con ba-ba nói với cô:
- Đừng sợ con gái cưng của mẹ. Cha con đã giết chết mẹ tại nơi này, mẹ chính là mẹ của con đây mà.
- Mẹ ơi con sợ quá, mẹ quay mặt qua chỗ khác đi.
Ba-ba liền quay chiếc đầu to sang nơi khác để cô bé khỏi thấy và nói:
- Lại đây bú đi con.
- Mẹ ơi, con không dám, cổ mẹ đỏ hồng, tròng mắt mẹ to như núm chiêng con sợ lắm.
- Không sao đâu con gái. Thôi được rồi để mẹ quay mặt sang hướng khác nhé.
Khi ba-ba đã quay mặt đi, H’bia Phu bò đến bú chụt…chụt…chụt… cho đến khi thật no. Cô bé nói :
- Mẹ ơi con bú no rồi.
- Con ơi, chỉ vì cha con không còn yêu thương mẹ và say mê chạy theo Čurmuk nên mẹ mới ra nông nỗi này. Mẹ chỉ mong được sống gần kề bên con để chăm sóc cho con.
- Mẹ ơi, con đi về nhé. Trời sắp tối rồi.
- Ừ, con đi về đi.
Mang chiếc gùi nhỏ lên vai, H'bia Phu đủng đỉnh quay về nhà. Khi ấy ông chủ làng và Čurmuk cũng vừa về đến, ông nói với cô bé:
- Con gái ơi, cha đem về cho con chuối và mía nè.
- Con không ăn đâu .
- Ăn đi con, làm bộ làm tịch gì thế, cha và dì con đã ăn trong rẫy rồi.
H’bia Phu im lặng giả vờ đi ngủ vì không thích trò chuyện tiếp. Sáng ngày hôm sau chờ đến trưa khi trong làng đã vắng người qua lại, H’bia tìm đến nơi mẹ cô bị hãm hại gọi to
- Mẹ ơi, mẹ ơi cho con bú.
Mặt nước suối bắt đầu chuyển động và ló lên chiếc đầu ba-ba to như cối giã gạo. Cô bé kêu lên sợ hãi:
- Mẹ ơi con sợ quá, con còn sợ nhiều lắm vì mặt mũi của mẹ trông kinh quá.
- Mẹ biết làm thế nào bây giờ hả con gái của mẹ. Cha con đã hãm hại mẹ, mẹ với chụp được bụi cỏ nào ông ta chặt phăng bụi cỏ đó, mẹ chụp được rễ cây ông ta cũng chặt đứt, mẹ bị chết đuối nên hình dáng mẹ mới ra như thế này.
Ba-ba trườn bò lên tảng đá to để cho cô bé bú. Khi trời xế trưa H’bia Phu bú đã no nê, cô ở chơi với mẹ đến chiều và từ biệt mẹ để đi về:
- Mẹ ơi con đi về nhé, mai con lại đến.
Sau khi từ giã mẹ cô bé rảo bước quay về nhà. Cha cô đã về từ lâu, vừa thấy cô ông sẳn giọng :
- Cha đã dặn con chơi ở nhà. Ði đâu đến tối mịt mới về.
Sáng ngày hôm sau, ông chủ làng nói với Čurmuk:
- Không thể thế được, tôi nghi có lẽ con bé đã tìm ra nơi mẹ nó bị chết. Đi thôi Čurmuk, hôm nay chúng ta theo dõi xem nó đi đâu.
H’bia Phu không hay biết mình bị theo dõi, cô tung tăng đi đến nơi hẹn với mẹ để bú. Ông chủ làng và Čurmuk núp trong bụi rậm đã nhìn và nghe thấy tất cả. Hai người bàn tính với nhau cách bắt giết con ba-ba.
Čurmuk nói:
- Làm sao ta có thể kêu giống tiếng con bé được?
Sau khi bàn bạc hai người hái cà thật nhiều và mỗi người ăn một gùi lớn đoạn cả hai đi đến nơi con ba-ba ẩn trú. Čurmuk nói:
- Ông kêu trước đi.
Phú ông lớn tíếng gọi to :
- Mẹ ơi cho con bú, mẹ ơi cho con bú.
Khi ấy bà H’Rak trong hình dáng ba-ba thầm ta thán:
- Ông chủ làng ơi, sao ông thù ghét tôi như thế. Hãy để cho tôi được sống để tôi chăm sóc con chúng ta. Ông giả tiếng gọi của nó để làm gì? Cầu cho ông chết quách đi. Ðồ điên khùng, sao ông oán ghét tôi như thế.
Khi ấy phú ông nói với Čurmuk:
- Không có kết quả gì cả. Čurmuk ơi, bà kêu thử coi, tôi kêu nó không trồi lên.
- Để tôi thử xem.
- Mẹ ơi, cho con bú. Mẹ ơi.
Nghe tiếng kêu của Čurmuk, H’bia H’Rak tự nhủ:
- Đúng là giọng của con mụ Čurmuk đây mà. Xin hãy để yên cho tôi chăm sóc con tôi.
Thấy gọi hoài nhưng không có kết quả, hai người lại ăn thật nhiều cà và gọi tiếp. Čurmuk gọi to:
- Mẹ ơi, mẹ ơi cho con bú. Mẹ ơi.
Ba-ba nghe tiếng gọi nhủ thầm:
- Đúng là tiếng gọi của con gái ta rồi, chắc nó đang đói.
Thấy mặt nước dao động phú ông kêu to:
- Được rồi, được rồi gọi nữa đi. Nó đang trồi lên đấy.
- Mẹ ơi, mẹ ơi cho con bú, con đói lắm.
- Úi cha, đầu của nó to quá. Móc đi Čurmuk, móc nhanh lên.
Hai người móc trúng đầu con ba-ba, nó cố sức vùng vẫy để thoát thân nhưng vô hiệu.
- Kéo nó vào mau lên, kéo lên.
Con ba-ba than thở:
- Ơ ông chủ làng ơi, ông muốn lấy Čurmuk thì ông cứ lấy đi. Xin cho tôi được sống để lo cho con gái tôi. Sao ông thù oán tôi như thế.
Phú ông trả lời:
- Không được. Čurmuk rất ghét bà.
Nói xong ông chụp chiếc xà gạt giết chết con ba-ba và xẻ thịt đem về nhà. Thấy cô con gái đang ngồi chơi dưới đất, ông nói với cô:
- Con gái ơi, vào đây cha cho ăn thịt.
H’bia Phu trả lời cha:
- Cha ơi, con không muốn ăn.
- Vậy con thích ăn cái gì?
- Con không thích ăn thịt, ăn rau cũng được.
Ông chủ làng nói với Čurmuk:
- Này Čurmuk, bà đi luộc thịt đi, lấy nồi đồng to mà nấu.
Ông quay qua nói với cô con gái:
- Con chụm lửa nhé con gái, lửa càng cháy to thì thịt càng mau chín.
Vâng lời cha H’bia Phu thổi cho lửa cháy to, bỗng cô nghe tiếng mẹ cô nói văng vẳng từ trong nồi:
- Ối nóng quá con gái ơi, con rút bớt củi ra đi. Nóng quá mẹ chịu không nổi. Trái tim của mẹ đang nói với con đây.
H’bia Phu nghe thế vội rút bớt củi ra. Cha cô thấy lửa cháy nhỏ giục tiếp:
- Kìa con gái, con chụm lửa càng to thịt càng mau chín và chúng ta có ăn ngay.
H’bia Phu chụm củi vào cho lửa cháy to, tiếng mẹ cô kêu lên:
- Con ơi nóng quá mẹ chịu không nổi. Chắc mẹ chết mất.
H’bia Phu vội rút lửa ra bớt. Cô nghe tiếng mẹ cô nói tiếp:
- Con ơi, con mau vớt trái tim của mẹ ra giấu vào gùi của con mau lên.
Cô bé nghe mẹ nói thế vội tìm vớt trái tim trong nồi ra và giấu vào đáy gùi nhỏ của cô, sau đó cô vừa thổi lửa vừa khóc tức tưởi vì thương mẹ. Một lúc sau cha cô đến bưng nồi thịt xuống và nói với cô:
- Con gái, con thích ăn miếng nào cứ cắt lấy mà ăn.
H’bia Phu trả lời:
- Con không muốn ăn cha ơi. Cha và Čurmuk ăn đi.
Ông chủ làng và Čurmuk ăn uống ngon lành. Sáng ngày hôm sau ông nói với con mình:
- Hôm nay con phải ở nhà không được đi chơi xa nhé con.
- Dạ.
Khi mặt trời đứng bóng trong làng vắng hoe không có ai H’bia Phu nghe tiếng nói của mẹ cô phát ra từ chiếc gùi nhỏ:
- Con ơi, con mau đem mẹ đến con sông Wong Krěm ở phía xa xa kia nhé, nếu không cha con lại giết chết mẹ lần nữa đấy.
- Không sao đâu mẹ, con sẽ đem mẹ đi ngay.
Cô bé với lấy chiếc gùi và rảo bước trốn đi thật nhanh khỏi làng mình. Khi đến một nơi có nhiều đường mòn cô phân vân không biết đi đường nào nên hỏi mẹ:
- Mẹ ơi, mình đi đường nào đây?
- Con cứ đi tiếp thẳng về phía trước.
H’bia Phu tiếp tục đi, đi mãi đến tối mới ngồi nghỉ chân. Bỗng tiếng gà rừng gáy vang, cô bé hoảng sợ gọi mẹ:
- Ối chết con mẹ ơi, con gì kêu vậy mẹ? Con sợ quá.
- Không sao đâu con, đừng sợ đó chỉ là tiếng gà rừng gáy thôi.
Trả lời con xong bà khấn vọng vào rừng sâu:
- Gà rừng ơi đừng kêu nữa kẻo con gái ta sợ.
Ngay tức khắc tiếng gà kêu im bặt. Bất thình lình tiếng mang tát dội vang, mẹ cô bé khấn tiếp tức thì tiếng kêu ngưng bặt. Một chặp sau cô bé kinh hoảng khi nghe tiếng hổ gầm. Mẹ cô lại cầu khấn nên hổ không gầm nữa. Suốt đêm hôm đó cô nghe đủ tiếng kêu, tiếng hú của nhiều loài thú nào voi, tê giác nào nai, hươu, khỉ, vượn, nhưng tất cả đều im tiếng ngừng kêu khi mẹ cô cầu khấn. Sáng hôm sau khi trời vừa hừng sáng, cô bé hỏi mẹ :
- Mẹ ơi, ta đi hướng nào bây giờ?
- Con cứ đi thẳng về phía trước.
Giữa núi rừng hoang vắng H’bia Phu lần bước trong sự mỏi mệt và sợ hãi. Cô bé vượt qua nhiều con suối, băng qua nhiều ngọn đồi, ngày đi đêm nghỉ. Sau nhiều ngày lê bước cuối cùng cô bé đã nhìn thấy dòng sông Wong Krěm với bờ cát trắng chạy dài mút tầm mắt. Tiếng nói của mẹ cô vang lên:
- Con ơi, dừng lại nơi này đi.
- Mẹ ơi, mai đây xa mẹ con biết ngủ với ai, biết trò chuyện với ai đây.
- Đừng lo con gái, tí nửa con tìm đến những căn nhà phía trước kia xin ngủ nhờ, nếu như con không dám xin người ta thì vào ngủ với heo với gà cho ấm.
H’bia Phu dùng một que cây nhỏ khơi đào một hố sâu khoảng một gang tay. Khi đã đào xong cô nói với mẹ:
- Mẹ ơi, con chôn mẹ ở đây nhé ?
- Ừ, chôn xong con nhớ múc nước tưới lên nhé con.
Sau khi lấp quả tim của con ba-ba xuống hố, H’bia Phu cầm gùi nhỏ ra bờ sông múc nước tưới lên trên. Bỗng từ nơi ấy trồi lên một mụt măng tre. Sau nhiều lần tưới mụt măng nay đã trở thành một cây tre nhỏ. Cô bé lom khom múc nước tưới đến chiều tối cây tre đã cao hơn cô. H’bia Phu nói với cây tre:
- Mẹ ơi, bây giờ mẹ đã cao lắm rồi. Con biết ngủ ở đâu đây?
Tiếng mẹ cô phát ra từ cây tre:
- Con đi đến xóm nhà phía trước xin ngủ nhờ. Nếu không chui vào ngủ trong chuồng heo, chuồng gà nhà người ta cũng được.
Từ biệt mẹ H’bia Phu mang gùi lên vai đi về hướng có nhà. Cô đến trước nhà của anh em Set và Rok. Gia đình này rất giàu có, nhà họ dài và cao như một ngọn núi. Cô bé chui vào nằm ngủ với heo trong chuồng dưới gầm nhà vì cô không dám gọi chủ nhà xin ngủ. Nửa đêm heo lăn qua trở lại và đè lên người cô bé làm cô khó thở nên rên két…két…
Rok đang ngủ nghe tiếng kêu lạ dưới chuồng heo liền nói với Set:
- Cái gì kêu dưới nhà vậy Set? Tiếng kêu két…két gì thế không biết giống như tiếng người ta rên vậy.
Set trả lời:
- Chẳng có gì đâu, tiếng heo thở ấy mà.
Rok nói tiếp:
- Tôi không thể ngủ được khi không biết rõ đó là tiếng kêu gì.
Rok ngồi dậy đốt đuốc xuống nhà để xem. Khi ấy mấy con heo không còn đè nữa nên H’bia Phu không rên. Set nói:
- Tôi đã nói là không có gì đâu cứ cứng đầu không chịu nghe. Thôi ta đi ngủ đi.
Vừa chợp mắt Rok lại nghe tiếng rên vọng lên. Rok nói:
- Set ơi, sao anh ngủ ngon lành quá vậy, tôi không thể ngủ được vì tiếng kêu này. Hai ta xuống xem lại coi thử là cái gì.
- Tôi đã nói rồi, đó chỉ là tiếng thở của heo thôi.
- Không phải đâu, tôi nghe giống như tiếng của con người ấy. Đi nào, ta xuống xem coi.
Hai anh em lại xuống nhà lay heo dậy nhưng nó cứ nằm im và họ cũng chẳng thấy gì lạ cả. Hai người leo lên nhà ngủ tiếp. Vừa thiu thiu ngủ Rok lại nghe tiếng kêu lúc nãy vang lên két…két… Rok nói:
- Kỳ lạ thật. Tôi không thể ngủ được. Chúng ta xuống đánh heo đứng hết lên xem coi.
Một lần nữa hai người đốt đuốc xuống chuồng heo xem xét, họ lấy que đánh heo thức dậy hết và cả hai trố mắt ngạc nhiên khi thấy một cô bé gái đang nằm co quắp ngủ trên nền đất. Rok nói:
- Anh thấy chưa Set, nhìn xem, không biết con bé này là thần linh hay là gì đây. Con bé đẹp thật thế mà anh cứ nói là heo thở.
Set bước vào bế H’bia Phu lên nhà, thân người cô bé dơ dáy bẩn thỉu vì nằm ngủ chung với heo. Hai anh em bắt gà mập nấu cháo bón cho cô ăn. Krot…krot…Sau khi ăn cháo nóng, hai mắt H’bia Phu từ từ hé mở. Set và Rok tiếp tục xoa bóp tay chân và khắp người cô bé. Khi thấy cô đã hoàn toàn tỉnh táo, họ hỏi cô:
- Này cháu gái, cháu là con người hay là thần linh?
H’bia Phu trả lời:
- Cháu là con người, cháu mồ côi mồ cút không cha không mẹ. Cháu đi lang thang nơi này đến nơi khác. Hôm qua cháu đến ngủ chung với heo của các bác.
Set nói:
- Tội nghiệp cháu quá, thôi hãy ở lại đây sống với chúng ta nhé cháu gái.
Từ hôm ấy H’bia Phu sống chung cùng gia đình Set và Rok. Hai người chăm sóc cô bé rất chu đáo tận tình. Họ giấu cô trong nhà cho đến khi cô đến tuổi trưởng thành. Ngày tháng trôi qua cô bé lớn nhanh như thổi, nay H’bia Phu đã là một thiếu nữ xinh đẹp. Ngày nọ Rok nói với cô:
- Cháu ơi, hôm nay cháu giã lúa cho nhà chúng ta nhé.
Sáng sớm ngày hôm ấy H’bia Phu xuống nhà giã lúa. Tiếng còng đồng trên tay cô reo vang như hát theo từng nhịp chày giã gạo Jiŏng…Jiŏng…Jiŏng. Cô xinh đẹp sáng ngời tựa như mặt trăng mặt trời. Dân làng thấy cô liền xầm xì với nhau:
- Con ai mà xinh đẹp thế không biết?
Người ta tò mò đốt đuốc đến xem cho kỹ. Họ chiêm ngắm cô rất lâu từ chân lên đầu, từ đầu xuống chânnhưng vẫn không thấy chán. Có người đến nói với Jiông:
- Jiông ơi, Jiông ơi có người con gái lạ ở nhà anh đẹp lắm. Chúng tôi thấy cô ta đang giã gạo ở nhà anh đấy.
- Nói phét gì thế, chắc là mẹ tôi giã gạo chứ người lạ nào. Các người muốn lừa tôi hả?
- Không phải đâu Jiông, ai mà dám lừa anh. Cô ta đẹp thật đấy Jiông ơi, từ trước đến nay chưa thấy người nào đẹp như thế.
Dân làng thấy hai người thật xứng đôi vừa lứa, một đôi trai tài gái sắc, da họ trắng như gạo mới giã. Từ ngày hôm ấy đêm nào trai làng cũng đến chơi với H’bia Phu. Về phần Jiông chàng không ngủ được vì sự kiện đó, Jiông nói với thanh niên trong làng:
- Tối nào các anh cũng đến nhà tôi chơi làm cho gia đình tôi bị quấy rầy không ai ngủ được.
Đám thanh niên la to:
- A, Jiông ghen rồi anh em ơi.
Một thời gian sau dân làng xì xầm Jiông thật xứng đôi với H’bia Phu, chưa thấy đôi trai gái nào đẹp như thế và họ tìm cách cho hai người thành thân với nhau. Người trong làng đến gạ hỏi Jiông:
- Nè Jiông ơi, anh có muốn lấy H’bia Phu làm vợ không?
- Hỏi cô ta xem cô ta có thích tôi không đã.
Người làng tìm đến H’bia Phu:
- H’bia Phu ơi, cô có thích lấy Jiông làm chồng không?
- Thân tôi côi cút ai mà thèm lấy tôi.
Sau khi dò hỏi hai người xong dân làng tổ chức đám cưới cho Jiông và H’bia Phu.
Hai người sống với nhau rất hạnh phúc. Ngày nọ Jiông nói với vợ:
- H’bia Phu ơi, hôm nay anh đi săn với chó.
Jiông gọi chó theo mình vào rừng. Chó của anh bắt được mùi mang và rượt đuổi theo, con mang phóng chạy đến gần bờ sông sau đó băng qua nhiều ngọn đồi. Jiông chạy đuổi theo phía sau cuối cùng anh bị lạc đường. Loay hoay tìm đường về Jiông đi lạc đến nơi chôn trái tim của bà H’Rak nhưng chàng không hề hay biết. Anh thấy nơi ấy có một cây tre thân vàng óng rất đẹp. Jiông nhủ thầm:
- “Úi chà, cây tre đẹp thật, ta chưa khi nào gặp”
Jiông quan sát từ gốc lên ngọn và nhìn ngắm từ mọi phía: thân tre, gốc tre, lá, gai đều óng ánh như vàngnhư ngọc rất đẹp. Sau đó Jiông bỏ ý định rượt đuổi theo con mang, chàng tìm đường về nhà . Tối hôm ấy Jiông kể cho vợ nghe:
- Hôm nay anh rượt theo một con mang thấy có cây tre rất đẹp mọc bên bờ sông, anh muốn mở miệng nói nhưng không dám.
H’bia Phu hỏi:
- Thật thế hả anh. Anh thấy cây tre ấy ở đâu?
- Anh thấy bên bờ sông lớn rất xa.
Khi nghe Jiông nói như thế H’bia Phu bỏ đi ngủ không hỏi tiếp nữa. Sáng hôm sau cô nói với chồng:
- Hôm nay em sẽ đi tìm củi bên bờ sông Wong krěm.
- Đi mau về nhé H’bia.
H’bia Phu ra khỏi nhà và đi về hướng bờ sông, cô đi thẳng đến cây tre cô đã tưới nước lúc trước. Nhìn thấy cây tre cao chót vót cô xúc động đến nói với tre:
- Mẹ ơi thứ lỗi cho con, con quên mẹ mất rồi.
H’bia Phu bỗng nghe tiếng nói của mẹ cô phát ra từ cây tre:
- Ối, con gái của mẹ đến đấy phải không?
- Chính con đây mẹ ơi. Con có chồng rồi, anh ta tên Jiông. Ngày trước khi con từ biệt mẹ, con đã đến ngủ dưới gầm nhà cha mẹ anh ấy. Hôm qua chồng con săn đuổi theo một con mang và đã đến đây, mẹ có nhìn thấy anh ta không?
- Có, mẹ có nhìn thấy anh ta, mẹ muốn nói chuyện với anh ta nhưng không dám, anh ta có vẻ như cũng muốn nói với mẹ nhưng cũng không dám. Người đàn ông đó là chồng của con hả?
- Chính là chồng con đấy mẹ.
Hai mẹ con chuyện trò tâm sự với nhau quên cả thời gian. Khi mặt trời gần lặn sau dãy núi cao H’bia Phu nói với mẹ:
- Mẹ ơi, chiều rồi con phải về để lo cơm nước. A mẹ ơi, mẹ có thể biến lại thành con người như trước được không?
- Được chứ sao không con gái của mẹ.
- Mẹ nói cho con biết ta phải làm sao đi.
- Nếu ta thật giàu có thì chuyện dễ thôi.
- Mẹ ơi, ta phải làm cách nào mẹ nói ngay đi.
- Nếu như có con trâu bảy đuôi để cúng, ta sẽ trở lại hình dáng con người ngay.
- Chỉ như thế thôi hả mẹ?
H’bia Phu từ biệt mẹ mình, cô gom góp vài khúc củi bỏ vào gùi và quay về nhà. Đêm hôm ấy H’bia Phu nói với chồng:
- Jiông ơi, cây tre vàng anh thấy bên bờ suối chính là mẹ em đấy. Ngày xưa cha em ghét bỏ mẹ con em, ông ta đã âm mưu giết chết mẹ em. Sau đó mẹ em hoá thành con ba-ba ông ta cũng không tha tìm cách giết chết lần nữa. Em đã lén giấu trái tim của mẹ em và đem chôn bên bờ sông, trái tim ấybiến thành cây tre vàng anh đã gặp bên bờ sông hôm trước đấy.
- Mẹ của em có còn nói được không?
- Có, bà nói như chúng ta vậy.
- Bà có thể biến trở lại thành con người được không?
- Sao lại không được. Nếu như ta tìm được con trâu bảy đuôi để cúng mẹ em sẽ thành người lại ngay. Nếu không có con trâu đó mẹ em sẽ mãi mãi là cây tre.
- Vậy hả…để coi…À, chờ ngày mai anh hỏi cha anh xem.
Hôm sau Jiông đến nhà Set, anh gọi to:
- Cha ơi, cha có nhà không?
Set ló đầu ra hỏi:
- Có việc gì thế Jiông?
- Cha ơi, ngày trước vợ con đã chôn trái tim mẹ cô ấy bên bờ sông Wong Krěm, sau đó mọc lên một cây tre vàng rất đẹp. Nếu như có được con trâu bảy đuôi để tế thần bà ấy sẽ biến trở lại thành con người. Con trâu này sống ở đâu vậy cha?
- Con trâu bảy đuôi có chứ sao không. Ngày trước cha nghe nói có hai mẹ con con trâu này sống bên hồ nước King Kiông Dông Nhang Tang Bôk nhưng không ai dám đến gần nơi này cả, duy nhất chỉ có cô của con là H’bia Čăm mới dám đến. Con thử đến hỏi cô con xem.
Jiông rủ em mình là Jiỡ cùng đi. Khi đến nhà H’bia Čăm chàng gọi to.
- Cô ơi, cô có ở nhà không?
- Có chuyện gì vậy cháu?
- Có gì đâu, mẹ vợ của cháu bị biến thành tre bên bờ sông Wong Krem, nếu như tìm được con trâu bảy đuôi để tế thần bà sẽ biến trở lại thành con người. Cô biết ở đâu có con trâu này không ?
- Ta biết rồi, hai cháu theo ta đi tìm trâu nhé.
H’bia Čăm dẫn hai anh em đến hồ nước nơi trâu bảy đuôi ở. H’bia căn dặn :
- Hai cháu đứng chờ ở đây nhé, con trâu này dữ và mạnh lắm để một mình cô đi thôi.
Nói xong H’bia đi thẳng đến nơi ở của trâu. Vừa thấy bóng người con trâu bảy đuôi dựng người lên bỏ chạy. H’bia Čăm gọi theo:
- Trâu bảy đuôi ơi dừng lại nào, ngoan nào.
Nghe tiếng gọi của H’bia Čăm trâu dừng lại và ngoan ngoãn để cho bà tròng dây vào đầu và theo bà về nhà. Sáng ngày hôm sau Jiông nói với bà:
- Cô ơi, tụi cháu về nhé.
- Ừ, các cháu về bình an nhé.
Hai chàng trai cùng con trâu bay về làng. Vừa đến nhà Jiông kêu to:
- H’bia Phu ơi, mau ra xem con trâu bảy đuôi đây nè.
- Ôi thật thế hả. Chúng ta mau dắt nó đến cây tre đi. Ôi, mẹ ta sắp trở thành con người lại rồi.
Khi ấy Jiông thông báo cho mọi người trong làng đem cồng chiêng, gùi rượu, mang cơm ra bờ sông Wong Krěm. H’bia Phu chạy lại nói với cây tre:
- Mẹ ơi, chúng con đã tìm được trâu bảy đuôi rồi.
Tiếng nói của mẹ cô:
- Con gái yêu, bằng cách nào chồng con có thể tìm được trâu vậy? nhớ là khi ta biến hình con nói với mọi người tránh xa cây tre ra nhé.
- Ở xa lắm, nó sống ở hồ nước King Kiông Dông Nhang Tang Bôk trên bảy tầng trời cao do cô của chồng con cai quản. Chúng con cột con trâu ở đâu đây mẹ?
- Cột nó vào thân cây tre đi.
Sau khi cột trâu vào thân cây tre, dân làng bắt đầu đánh cồng chiêng múa nhảy cho tới rạng sáng ngày hôm sau. Ngay trước khi nghi thức đâm trâu được cử hành, tiếng nói của H’bia H’Rak vọng ra:
- Bà con chờ nhìn xem nhé, ta cúi sang xứ Lào đây.
Sau tiếng nói dân làng thấy cây tre uốn mình cong về hướng người Lào sinh sống. Dân Lào thấy cây tre vút cong xuống kêu gọi nhau ơi ới :
- Ô bà con ơi ra xem tre vàng đây nè.
- Ôi cây tre đẹp quá, chúng ta hãy treo khăn, móc áo, phơi mền chăn lên cây tre này đi.
Dân Lào chen nhau phơi móc áo khăn đẹp nhất của mình lên cây tre để mong được thần linh che chở độ trì. Thình lình cây tre đứng thẳng lên và mang theo tất cả áo vải của người Lào đã móc trên đó, sau đó tre giũ rớt xuống cho bà con dân làng của Jiông lượm chia nhau. Tre vàng lại uốn cong về hướng Đông, dân vùng này gọi nhau ra xem và thi nhau móc lên trên thân tre những tấm vải đẹp nhất. Bất ngờ thân tre bật thẳng lên như trước mang theo tất cả và thả xuống cho người làng Jiông lượm. Ai ai cũng có phần. Khi ấy tre vàng nói với H’bia Phu:
- Con gái ơi, con và mọi người mau mau rời xa thân ta ra, ta sắp biến hình đây.
Dân làng nghe thế vội chen nhau tránh xa. Thình lình nhiều tiếng nổ to phát ra, thân tre nổ tung và biến thành H’bia H’Rak. Vừa thấy mẹ H’bia Phu sung sướng kêu to:
- Ối chà, mẹ đẹp quá, đẹp hơn cả con luôn.
Dân làng kêu lên kinh ngạc:
- Ôi, cô ta đẹp thật, đẹp thật. Chắc khó tìm được ai đẹp hơn.
Sau đó mọi người ăn uống vui vẻ mừng H’bia trở lại thành con người. Một thời gian sau tin đồn « H’bia H’Rak đẹp tuyệt trần » lan nhanh khắp vùng. Làng nào, nơi nào người ta cũng kháo nhau về chuyện này. Tin đồn đến tai ông chủ làng, chồng cũ của H’bia H’Rak. Ông nhủ thầm:
- Người ta đồn H’bia H’Rak sống lại và đẹp hơn cả con gái mình, ta phải đi xem thực hư thế nào cho biết.
Ông sắp xếp vật dụng và lên đường hướng đến làng Set. Đến nơi ông hỏi dân làng:
- Làng này có phải là làng H’bia H’Rak ở không?
- Đúng rồi.
Phú ông hỏi tiếp:
- Người ta nói H’bia H’Rak sống lại có thật không?
- Vâng, cô ấy mới sống lại.
- Tôi muốn đi xem cô ta.
- Cô ta đẹp lắm, mau đi xem đi.
Ông chủ làng bước vội vã, một chặp sau đến trước nhà Set. Ông hỏi:
- Nhà Set đây phải không?
Set trong nhà trả lời:
- Đúng rồi.
Set ra mời ông chủ làng lên nhà chơi, trong khi ấy H’bia H’Rak đi kín nước ngoài giọt chưa về. Phú ông nói với con gái mình đang đứng trong nhà:
- Con gái ơi, người ta đồn mẹ của con sống lại thật phải không?
H’bia Phu trả lời:
- Cha ơi, cha điên rồi hay sao mà đến đây hỏi như thế. Ngày trước cha phụ bạc không yêu thương mẹ con, cha đã giết chết bà sau đó cha lập mưu giết chết con ba-ba là hoá thân của mẹ con biến thành. Con đã lén lấy trái tim ba-ba đem chôn. Đúng là mẹ con đã sống lại rồi, mẹ con đẹp hơn con rất nhiều.
Ông chủ làng lẩm bẩm trong miệng:
- Úi chà, đẹp như thế thật sao…
Khi ấy H’bia H’Rak về đến nhà, vừa thấy ông nàng nói ngay:
- Ông đến đây làm gì thế?
- Tôi đến để nhìn ngắm bà. Bà đẹp quá, đẹp hơn cả H’bia Phu luôn.
H’bia H’Rak trả lời Ông:
- Ông mỉa mai tôi mà làm chi. Tôi có đẹp gì đâu, chắc chắn không đẹp bằng Čurmuk phải không? Tôi chỉ mong được sống để chăm sóc con gái tôi nhưng ông đã lập mưu hại tôi chết. Ông đi về đi.
Ông chủ làng cố nài nỉ:
- Khoan đã, tôi sẽ giết chết Čurmuk cho bà coi.
Nói xong phú ông quay về nhà mình. Ông tìm Čurmuk và nói:
- Này Čurmuk, tại sao ngày trước bà đã dùng bùa mê để hại tôi? Bà thấy không, bây giờ H’bia H’Rak đẹp hơn cả con gái mình.
Ông chụp chiếc chày giã gạo nện đánh Čurmuk không thương tiếc: bộp…bộp…bộp... Vừa đánh ông vừa la:
- Ta không muốn sống với bà nữa.
Čurmuk đau đớn bò đi khắp nơi, tay chân bà đều bị đánh gãy. Từ đấy bà ta sống nhờ cơm thừa canh cặn của người làng bố thí.
Ông chủ làng lên đường đến nhà H’bia phu và nói với con gái mình:
- Con ơi, con năn nỉ với mẹ con về sống lại với ta nhé. Ta đã đánh gãy tay gãy chân mụ Čurmukrồi.
- Không được đâu cha, sao ngày trước cha không thương yêu mẹ con bây giờ lại đến van xin. Con không đồng ý đâu.
Tối đến trai làng khắp nơi tìm đến chơi nói chuyện với H’bia H’Rak. Khi thấy ông chủ làng họ khinh chê nhục mạ ông vì ngày trước ông đã giết chết nàng. Thấy ông còn ngồi đó H’bia H’Rak nói với ông:
- Ông còn ngồi đó làm gì thế? Sao ông không xéo đi cho rồi, về mà sống với mụ Čurmuk đi ông ạ.
Phú ông rất xấu hổ và nhục nhã. Khi ấy tin đồn nàng H’bia H’Rak xinh đẹp đến tai Dăm Čien, chàng trai thắng ngựa treo đầy lục lạc tìm đến gặp nàng và nói:
- Này H’bia H’Rak, nàng xinh đẹp thật.
H’bia trả lời:
- Ngày xưa tôi đẹp hơn bây giờ nhưng chồng tôi phụ bạc đã âm mưu giết tôi chết. Ông ta rủ tôi đi xúc cá và đã xô tôi ngã xuống nước sâu. Tôi chụp được bụi cỏ ông ta liền chặt đứt, tôi níu được rễ cây ông ta cũng chặt ngang để cho tôi chết đuối trong dòng nước sâu.
Dăm Čien nói tiếp:
- Vậy bây giờ bà có muốn về sống trở lại với ông ta không?
- Không, tôi không muốn.
- Thế nàng có ưng lấy ta làm chồng không?
- Có, nhưng tôi lớn tuổi rồi. Thực ra tôi chỉ mới lột xác sống lại.
Hai người thật xứng đôi vừa lứa, dăm Čien oai hùng không kém anh em Jiông và Jiỡ. Dân làng tổ chức ăn mừng hai người thành vợ chồng. Về phần ông phú hộ, sau đó ông bị mất hết tài sản và trở thành nô lệ của người ta.
Người kể bà H’Min, 68 tuổi
Làng Lung. 1997