H’bia Nhĭ là con của Set và H’Luĭ.
Dăm Yang Blan con của ông pơtao và bà Nhỗ trên trời.
Ngày nọ H’Luĭ có thai, nàng nói với Set chồng mình :
- Set ơi, em thèm ăn xoài quá.
Set xăng xái vào rừng tìm xoài cho vợ, trong khi ấy ông pơtao từ làng trên trời cũng xuống tìm xoài rừng cho vợ ông, bà cũng đang mang thai. Set tìm được một cây xoài nhiều trái lủng lẳng khắp các cành cây, trong khi ấy pơtao đang hái xoài trên ngọn cây nhưng Set không hay biết. Vì không biết leo cao, Set dùng rìu đốn cây xoàichách...chách...chách…Pơtao trên cao la to :
- Ai đốn cây ở dưới thế, cây ngã đổ ta chết thì sao.
- Ôh, xin ông đừng giận, vì tôi không biết leo cây nên đốn cây để hái xoài không biết có ông trên đó. Hay là hai ta cùng hái sau đó chia cho nhau.
Set chặt một cành cây dài làm cù nèo cho ông pơtao khèo hái, xoài rớt rất nhiều khắp mặt đất. Hai người chia cho nhau mỗi người một gùi to đầy xoài chín thơm ngon. Pơtao nói :
- Hai ta phải xem nhau như thế nào đây nhỉ ?
- Tôi đề nghị như thế này, nếu vợ chúng ta cùng sinh con trai bọn chúng sẽ là anh em kết nghĩa với nhau, ngược lại nếu là một trai một gái chúng sẽ lấy nhau thành vợ chồng.
- Được rồi, ta ước hẹn với nhau nếu vợ con ta sinh con gái, ta sẽ lăn cối giả gạo cho rơi xuống đất, nếu là con trai ta đánh trống để báo cho người kia biết.
Sau đó hai người chia tay gùi xoài về cho vợ mình. Chẳng bao lâu vợ pơtao sinh được một cậu con trai, vợ chồng pơtao đặt tên cho cậu bé là Yang Blan. Khoảng một con trăng sau vợ Set sinh con, Set lăn cối giả gạo cho rơi xuống đất để thông báo ông mới có một cô con gái. Họ đặt tên cho cô bé là H’Nhĭ. Thời gian sau đó ông pơtao và Set thường lui tới qua lại thăm nhau.
Thời gian thắm thoát trôi nhanh, Set và vợ lần lượt qua đời để lại H’bia H’Nhĭ và con trai là Dăm Phĭ sống với đầy tớ và nô lệ của mình. Lũ đầy tớ ghét bỏ không thương hai chị em. Một hôm H’bia H’Nhĭ nói :
- Ta phải làm sao đây với đám đầy tớ bất trung luôn kể lể công lao này đây. H’Kruah ơi, ta sẽ tìm đường đến nhà Dăm Yang Blan và sẽ lấy anh ta làm chồng, không cô có muốn theo chúng ta không?
H’bia H’Nhĭ chuẩn bị đồ dùng để lên đường. Nàng quấn chiếc váy đẹp nhất và cỏng em trên vai vì lúc ấy Dăm Phĭ chỉ mới biết đi chập chửng. H’Kruah mang gùi theo sau, trên đường đi họ gặp một con rùa. H’bia nói :
- Này rùa ơi, mày biết đường nào đi đến làng Dăm Yang Blan không ?
Rùa trả lời :
- Sao lại không biết. Ta thường đi khắp núi rừng đây đó, chỗ nhào ta lại không biết.
Rùa giải thích chỉ vẽ cặn kẻ đường đi cho cô gái. Đi một chặp sau họ thấy chiếc thang nối từ đất lên làng Dăm Yang Blan, bên cạnh có dòng suối trong mát. H’bia nói:
- Chúng ta tắm một tý đã rồi tiếp tục đi sau.
H’bia tháo còng đeo tay, cởi váy hoa bỏ trên bờ và nhảy vào nước tắm. Lợi dụng cơ hội tốt, H’Kruah vội cỏng Dăm Phĭ lên vai, cô ta không quên vơ vét áo váy và đồ dùng của H’bia và theo thang leo lên trời. H’bia kêu than:
- Ta biết làm sao đây. H’Kruah đã thay lòng đổi dạ phản bội ta.
H’bia khóc thút thít. Khi đó con rồng nước ở dưới đáy suối nghe tiếng khóc của nàng vọng đến, rồng nước nhũ thầm:
- Ôh, tiếng ai khóc lóc tỉ tê trên kia không biết?
Rồng nước trồi lên mặt suối đến bên H’bia hỏi:
- Ai đang khóc đó?
- Dạ là tôi đây. Tôi đi đến làng Dăm Yang Blan để cùng chàng thành vợ chồng nhưng H’Kruah nô lệ của tôi đã thay lòng đổi dạ, nó cỏng em trai tôi và lấy hết đồ dùng áo váy của tôi leo thang lên đó rồi. Tôi không biết phải làm sao đây.
- Cha mẹ cô còn sống không ?
- Cha mẹ tôi chết hết rồi.
- Tôi muốn lấy cô làm vợ thứ. Cô chịu không ?
H’bia H’Nhĭ đồng ý lấy rồng nước làm chồng, họ sống với nhau rất hạnh phúc, lúc nào nàng cũng được mọi người hầu hạ cơm bê nước rót.
Nói về H’Kruah, cô ta theo thang leo lên và đến nhà Dăm Yang Blan, khắp nơi nhà cửa đều to lớn rộng rải. H’Kruah hỏi :
- Nhà này có kiêng cữ không ?
- Không kiêng gì đâu, lên nhà đi.
H’Kruah leo lên nhà thấy Dăm Yang Blan đang ngồi trong gian nhà đón khách. Chàng trai hỏi :
- Cô cỏng con đi đâu vậy ?
H’Kruah :
- Ôh, nó là em tôi chứ đâu phải con. Tôi là H’bia H’Nhĭ đây mà, ngày trước cha mẹ chúng ta đã hứa hôn với nhau để chúng ta thành vợ chồng.
- Vậy hả, mau vào trong kia đi
H’Kruah nhanh nhẹn sắp xếp dọn dẹp đồ dùng và lo nấu cơm theo thói quen là một người đầy tớ nô lệ như trước kia sống với H’bia H’Nhĭ. H’Kruah lúi húi lo làm hết việc này đến việc nọ, sau đó đi giả lúa, kín nước. Dăm Yang Blan quan sát người vợ mình và nhũ thầm :
- Ôh, biết làm sao đây, sao cha mẹ ta hứa hôn chọn cho ta cô vợ này nhỉ.
Đám đầy tớ nô lệ kể cho chàng nghe :
- Ngày trước mẹ anh và mẹ cô ta cùng có thai một lần, họ đã hứa hôn với nhau thì anh phải lấy cô ta làm vợ chứ.
Sống trong nhà Dăm Yang Blan, khi chàng đi vắng H’Kruah chỉ cho Dăm Phĭ ăn cơm thêu cơm thừa. Cô ta đay nghiến thằng bé :
- Mày nghe đây thằng bẩn thỉu kia, không được ăn chung cùng chúng ta nghe chưa. Mày không nghe lời tao đánh ráng chịu.
Vì còn nhỏ nên H’Kruah nói sao Dăm Phĭ nghe và làm theo như thế. Ngày tháng trôi qua nay Dăm Phĭ đã lớn khôn, một hôm nó nói với anh rể :
- Anh ơi, em muốn xuống đất tắm trong các dòng suối và đi đây đó cho vui, em cảm thấy nóng nực khó chịu quá.
- Em đi tắm nơi suối xa nguy hiểm lắm đấy.
- Không sao đâu anh, có gì mà sợ. Anh thả thang xuống cho em đi.
Dăm Yang Blan thả thang cho Dăm Phĭ xuống trần gian. Chàng trai đi câu và bắt được vài con cá bống nhỏ. Leo thang quay về trời, Dăm Phĭ đưa cho H’kruah mấy con cá đã câu được. H’Kruah đỏng đa đỏng đảnh nói với Dăm Yang Blan:
- Anh ơi, anh coi xem thằng em chúng ta giỏi không, nó có thể kiếm được thức ăn rồi. Mình có thể nhờ cậy sai bảo nó làm việc được rồi đó.
Dăm Yang Blan :
- Ăn nói gì lạ thế, có em thì nhờ được chứ sao không mà phải nói.
Khi có mặt Dăm yang Blan, Dăm Phĭ ngồi ăn chung với họ nhưng khi Dăm Yang Blan đi vắng H’Kruah đay nghiến ngược đải Dăm Phĭ. Một hôm Dăm Phĭ nói với anh rể :
- Anh ơi, thả thang cho em xuống đất đi.
Dăm Phĭ xuống đất, ngồi bên suối nước khóc thút thít nhớ đến chị.
- Chị ơi, chị ở đâu về với em đi. Em đói quá chị ơi.
H’bia dưới nước nghe tiếng gọi vội nói với chồng :
- Anh ơi, hình như tiếng em trai của em đang gọi em trên kia.
- Nó đang sống ở đâu ?
- Lúc trước H’Kruah cỏng nó lên làng Dăm yang Blan và ở đó luôn.
H’bia vội vả nấu cơm làm gà, sau đó nàng bỏ vào chiếc nia và đem lên cho em trai mình. Khi gặp lại em nàng xót xa nói :
- Tội nghiệp em tôi. Em gấy ốm quá.
- Sao không gầy ốm được hả chị khi ngày nào cũng bị H’Kruah hành hạ. Nó đã mạo nhận là chị và lấy Dăm yang Blan làm chồng rồi. Khi Dăm Yang Blan đi vắng là nó tìm cớ đánh đập em.
- Chị không biết làm sao giúp em bây giờ. Chị đã lấy rồng nước làm chồng rồi nên đâu thể đem em theo chị được.
- Chị ơi, trời xế chiều rồi em phải quay về đây.
- Đi bình an nhé em.
H’bia H’Nhĭ lặn xuống nước trong khi Dăm Phĭ leo thang quay về trời, chàng đưa cá câu được cho anh rể. Dăm Yang Blan nói :
- Đi ăn cơm đi em.
- Em không muốn ăn. Em hơi đau bụng.
Từ hôm đó ngày nào Dăm Phĭ cũng xuống chơi và ăn cơm với chị mình. Một hôm Dăm Yang Blan nói với chàng:
- Sao mặt em và mặt chị em khác nhau nhiều thế?
- Ôh, em không dám nói đâu.
- Nói đi, anh không kể lại cho ai nghe đâu.
- Em sợ anh bỏ chị ruột của em.
- Không đâu cậu bé.
- Người xưng là chị em và là vợ của anh bây giờ thật ra không phải là chị ruột em, nó là nô lệ của chúng em. Chị em tên là H’bia H’Nhĭ hiện đang sống với chàng rồng nước dưới kia. Ngày trước khi đến đây, H’Kruah đã lấy cắp áo váy của chị em và cỏng em lên đây, nó ma lanh gian xảo lắm. Chị em xinh đẹp lắm, chị ấy và anh rất xứng đôi vừa lứa.
- Mai mốt khi gặp lại chị em, em nói là ta muốn sống với nàng nhé.
- Dạ.
Mấy hôm sau Dăm Phĭ xuống gặp chị, nàng đem cơm thịt lên cho em ăn như mọi lần. Dăm Phĭ nói với chị:
- Chị ơi, Dăm Yang Blan hỏi tìm chị và muốn xuống đây đưa chị lên sống chung với anh ấy. Nếu chị đồng ý ngày mai anh ấy sẽ xuống đón chị về.
- Thật không em?
- Em nói thật mà.
- Thật ra chị luôn yêu thương và tưởng nhớ đến Dăm Yang Blan, chẳng đặng đừng chị phải sống với Rồng nước mà thôi. Sống dưới nước mọi sự đều đầy đủ nhưng không thoải mái tự do.
Dăm Phĭ quay về đưa cá câu được cho anh rể :
- Anh ơi, cá em câu được đây nè.
- Ăn cơm đi em.
Dăm Phĭ ăn vài miếng cho có lệ :
- Em hơi đau bụng nên không muốn ăn. Này anh ơi, nếu anh thật lòng thương nhớ chị em, anh hãy giết chết H’Kruah đi.
Sáng hôm sau khi cơm nước đã ăn xong, Dăm Yang Blan nói cùng vợ :
- Này H'Nhĭ ơi, hôm nay chúng ta cùng đi đến khu rẫy củ bỏ hoang nhé.
H’Kruah :
- Đến đó làm gì vậy ? Em là đàn bà đúng ra nên đi tìm rau cỏ thức ăn thì hơn chứ theo anh làm gì ?
- Chúng ta đi thôi. Chờ một tý anh lấy theo chiếc chiếu và ghè rượu còn em đi lấy vài quả trứng gà đem theo nhé.
- Đem theo trứng gà, chiếu với rượu làm gì thế ?
- Thì khi đến đó trong lúc em đi tìm rau anh ngồi uống rượu cho vui.
- Hai người cùng lên đường đến khu rẫy củ đã bỏ hoang từ lâu, Dăm Yang Blan cài rượu và luộc chín mấy quả trứng gà. Khi H’Kruah dợm đi hái rau, Dăm Yang Blan chụp kiếm lia đứt cổ cô ta sau đó cuộn tròn thi thể cô gái trong chiếc chiếu và đào lỗ chôn, sau đó chàng gom góp trứng gà và ghè rượu đem về nhà. Sáng hôm sau Dăm Yang Blan nói với Dăm Phĭ :
- Ta đã giết chết con H’Kruah rồi, ta chôn nó trong rẫy cũ bỏ hoang ngoài kia.
Đám đầy tớ và nô lệ trong nhà nhốn nháo hỏi nhau: « H’bia H’Nhĭ đâu rồi». Người khác nói « Cô chủ chúng ta đâu rồi ?»
Dăm Yang Blan nói với Dăm Phĭ :
- Chúng ta xuống dưới đó đi.
Hai anh em theo thang xuống nơi Dăm Phĭ thường gặp chị mình, khi nghe tiếng em gọi H’bia đem cơm nước lên cho chàng ăn. Nàng hỏi em :
- Dăm Yang Blan có đến không em ?
- Có chứ.
- Gọi anh ta đến đây đi.
Khi thấy Dăm Yang Blan đến, tim H’bia đập rộn rã như muốn thoát ra khỏi lồng ngực, hai người quả thật xứng đôi vừa lứa, một đôi trai tài gái sắt.
H’bia nói :
- Chúng ta rời nhanh khỏi đây mau đi.
Nàng ném nia cơm xuống nước H’bia cùng Dăm yang Blan và em về làng trên trời. Khi thấy nàng xuất hiện sống trong nhà cùng Dăm Yang Blan, lũ đầy tớ xỉa xói nói xấu chàng :
- Con người gì ác độc quá, nó giết chết vợ mình để lấy vợ mới.
Lũ đầy tớ cũng rất ghét H’bia H’Nhĭ nhưng không dám nói ra. Thời gian thắm thắm thoát trôi qua, nay đã hơn hai mùa lúa hai người sống chung với nhau. Cùng trong thời gian này Chàng Rồng nước lặn lội tìm vợ khắp nơi nhưng làm sao tìm được vì nàng sống trên trời cao. Nay H’bia H’Nhĭ có thai, Dăm Yang Blan nói với nàng :
- Nàng có thai nhưng ta cần phải đi xa một chuyến.
- Anh đi rồi khi em sanh con không có anh thì sao ?
- Đừng lo, anh thấy bụng em chưa to lắm mà. Anh sẽ về kịp thôi.
Dăm Yang Blan đi chẳng bao lâu thì H’bia tới thời kỳ chuyển dạ, nàng sinh con một mình không ai giúp, tự cắt rốn và tắm cho con. Sau một đêm thì con nàng chết, nàng muốn đem con đi chôn nhưng đứng không vững. Nàng gọi bà già làm việc trong nhà đến nhờ vả:
- Bà ơi, bà đến đây cháu nhờ một tý.
- Cháu kêu ta có việc gì thế?
- Cháu nhờ bà đem chôn giùm con cháu.
Bà già đem xác đứa bé đi chôn, bà cuốn nó trong vải khăn và đào lỗ chôn nó. Lũ nô lệ đầy tớ trong nhà xỉa xói:
- Đáng đời.
Người nào cũng ghét bỏ H’bia, chúng chỉ thương nhớ người vợ cũ của Dăm Yang Blan mà thôi. Một hôm H’bia ăn mặc thật xinh đẹp như một cô gái chưa có chồng. H’bia nhũ thầm:
- Ta sống ở đây với Dăm Yang Blan nhưng bọn đầy tớ của chàng thù ghét ta. Ta quay về sống với chàng Rồng nước như trước kia hay hơn.
Suy nghĩ xong H’bia quyết định quay về với chồng trước, nàng đến bên giòng suối gọi to:
- Anh Rồng nước ơi, em về sống với anh đây. Trước kia người ta đến bắt ép em đi nhưng em luôn thương anh.
Ngay tức khắc chàng rồng nước trồi lên mặt suối lộ rỏ chiếc mồng đỏ thắm:
- Ta luôn thương nhớ nàng. Nàng nay đẹp thật, người ta bắt nàng đi nhưng nay nàng trốn thoát tìm về với ta. Ta rất sung sướng hạnh phúc.
Chàng rồng nước không dám sống nơi cũ sợ mất vợ lần nữa, anh ta đưa vợ đến sống một nơi thật sâu và luôn được bọn thuỷ quái canh gác ngày đêm.
Nói về chàng Yang Blan, sau một thời gian vắng nhà nay chàng đã về đến làng. Vào nhà chàng thấy nấm mốc mọc khắp nơi, bụi mọt phủ đầy chăn chiếu. Dăm Yang Blan tìm hỏi dân làng:
- Vợ ta đâu rồi ? Các ngươi mau nói cho ta nghe xem. Dăm Phĭ mau kể cho ta nghe đi.
- Em không dám nói đâu. Anh hỏi lũ đầy tớ nô lệ của anh chúng sẽ kể cho anh nghe.
Dăm Yang Blan đi đến từng nhà tra hỏi nhưng không ai dám kể gì cả. Khi đến nhà bà lão, bà nói với chàng :
- Này cháu ơi, tội nghiệp cho vợ cháu, nó sinh đẻ một mình không ai đến giúp, tự tay cắt rốn và tắm rữa cho con, tự mình bò đến nằm bên bếp lữa. Cô ta gọi nhờ ai người nào cũng từ chối đến giúp, họ nói cô vợ trước của cháu mới xứng với cháu. Sau đó con cháu bị chết, chính ta đã chôn nó. Khi vợ cháu đã hồi phục sức khoẻ, ta nghe cô ta than thở như thế này : « Ta yêu thương và sống chung với Dăm yang Blan nhưng đầy tớ của chàng ghét bỏ thù hận ta. Thôi thì ta quay về sống với chàng Rồng nước như trước kia sung sướng biết bao». Thế rồi cô ta đã bỏ đi về với chồng cũ của mình dưới kia.
Nghe bà lão kể lại mọi chuyện, Dăm yang Blan sôi máu tức giận, chàng chặt cây đến từng nhà phang đánh tất cả mọi người.
- Các người sáng mắt ra chưa. Khi ta tìm được vợ ta về các người còn đối xữ với cô như trước ta sẽ giết chết không tha.
Đầy tớ nhao nhao :
- Ơ cậu chủ ơi, chúng tôi chỉ thương nhớ đến vợ cũ của ông thôi.
- Nếu các người ăn ở đối xử với nàng như trước kia, ta sẽ giết chết hết.
Dăm yang Blan nói với Dăm Phĭ :
- Dăm Phĭ ơi, em đi tìm xem chị em đang ở đâu.
Dăm Phĭ xuống bờ suối gọi chị nhưng không thấy bóng dáng chị đâu cả, chàng lang thang đi khắp sông suối gần đó để tìm nhưng cũng không gặp. Khi chàng đến nơi nước sâu thẳm có lũ thuỷ quái canh gác, H’bia nghe tiếng em gọi nàng nói với chồng :
- Anh ơi, em trai em đang gọi em trên kia, chắc nó đang đói lắm.
- Em đừng lên đó, coi chừng người ta lại bắt đi như lần trước.
- Không sao đâu. Anh yên tâm đi.
- Ta không muốn nàng lên đó đâu, nếu nàng muốn đi hãy để ta lấy dây xích sắt cột nơi eo nàng vậy.
H’bia vội vã đội cơm bưng thịt lên cho em mình:
- Em xem đây, chị không thể ở chơi lâu với em được vì anh ấy cột chị bằng xích sắt.
Trong khi đó chàng Rồng nước căn dặn bọn rắn thuộc hạ:
- Này rắn độc, mau bò lên cắn chết thằng em H’bia cho ta, nó chết sẽ không có người đến gọi chị nó nữa, nếu không ta sợ sẽ có người đến bắt vợ ta đi như lần trước.
Rắn độc lén bò đến gần và cắn Dăm Phĭ, chàng bật ngã ra chết tại chỗ. H’bia H’Nhĭ vội lê kéo dây xích sắt cột trên người về khóc lóc nói với chồng:
- Ô anh ơi, anh xem đầy tớ anh lên cắn chết em trai tôi rồi. Như thế này làm sao tôi sống được, tôi sẽ chết theo nó thôi. Nếu anh không cứu nó sống lại em sẽ chết ngay tại đây cho anh xem.
Rồng nước:
- Bay đâu, mau lên đó cứu sống em trai vợ ta đi.
Dăm Phĭ được cứu sống ngồi bật dậy cử động như xưa. Trong khi đó H’bia H’Nhĭ giả vờ lấy dây thắt cổ tự sát. Thấy vợ chết chàng rồng nước rút dao tự sát theo nàng. Vợ đầu của chàng rồng nước thương tiếc Rồng nước tự vẫn chết theo chồng. Khi thấy ông chủ mình chết, đám đầy tớ nô lệ cùng tự vẫn chết theo tất cả. Khi thấy chàng rồng nước và cả làng đều chết, H’bia H’Nhĭ kéo tuột dây xích sắt và trồi lên khỏi nước tìm gặp em trai, sau đó nàng quay về sống với Dăm Yang Blan. Chồng H’bia nói cùng đám đầy tớ nô lệ trong nhà:
- Các người nghe đây, nhà nào còn ghét bỏ đối xử tệ bạc với vợ ta ta sẽ giết chết không tha. Đây là người vợ ta thương yêu vô cùng và cũng chính là người mà cha mẹ ta đã hứa hôn lúc trước. H’Kruah vợ cũ của ta mà các người quý mến luyến tiếc nguyên là nô lệ của hai chị em H’bia đây.
Từ ngày ấy H’bia H’Nhĭ sống hạnh phúc sung sướng bên chồng, mọi việc trong nhà đều có người lo nàng không phải làm gì cả.
Người kể : Bà H’Huen.
Plơi Wet. 1998.