Ngày nọ ông chủ làng đến nhà rủ Hrit cùng đi đặt bẫy với mình :
- Hrit ơi, hai bác cháu ta cùng đi gài bẫy nhé.
- Ông ơi, dao rựa cháu không có cháu không đi đâu.
Ông chủ làng nói :
- Không sao, sử dụng dao rựa của bác đây cũng được.
Hrit nghe nói thế chàng đồng ý theo ông vào rừng. Khi đến nơi ông chủ làng chặt cây làm bẫy kẹp, bẫy thòng lọng. Hrit đến nói với ông:
- Ông ơi, cho cháu mượn dao rựa của ông một tý.
Ông chủ làng bỗng trở giọng châm biếm chế giễu Hrit:
- Ý chà, mày cũng đi từ nhà tới đây giống tao sao không cầm dao theo.
- Vậy ông ở lại gài bẫy cháu về đây.
- Ừ, về đi.
Hrit tiu nghỉu quay về nhà, tình cờ trên đường đi Hrit thấy tre lạt người ta vót bỏ sót lại vài dây, chàng nhặt lên và đến bên gốc cây nhỏ làm thành một cái bẫy thòng lọng. Trong khi đó ông chủ làng đã đặt xong bẫy, ông đến bên Hrit nói:
- Hrit ơi, mày gài bẫy xong chưa?
- Xong thế nào được khi không có dao rựa hả ông. Cháu gài tầm bậy tầm bạ bằng mấy dây lạt người ta bỏ.
Sáng ngày hôm sau Ông chủ làng đến rủ Hrit vào rừng thăm bẫy. Bẫy nào của ông cũng có thú bị dính bẫy, nào gà rừng, nàochim trĩ và nhiều thú khác. Bẫy của Hrit chỉ có con chim cút nhỏ còn sống đang giẫy giụa tìm cách thoát thân. Hrit nhủ thầm:
- “Ta sẽ nuôi con cút này để nó hót cho vui”. Hrit nói với chim cút:
- Chim cút ơi, mày hót tao nghe thử coi.
Hrit vừa dứt lời chim cút cất tiếng hót ngay:
-“Tik tơri…ngi anăm glo…”
- Ý chà, con cút này hót hay quá, ta sẽ nuôi nó.
Khi ấy ông chủ làng đã thăm bẫy của mình xong ông đến nói với Hrit:
- Này Hrit, có con thú nào mắc bẫy của mày không nào?
- Cháu đâu có cái bẫy nào ra hồn đâu.
- Mày nhìn xem, tao bắt được đủ thứ nào là gà, trĩ, cút đây nè.
- Cháu chỉ bắt được con chim cút này thôi, nhưng nó vẫn còn sống.
Hai người quay về làng. Hrit lên nhà khoe cùng bà :
- Bà ơi, cháu gài bẫy bắt được con chim cút này, nó hót hay lắm.
Bà Pôm nói:
- Cháu nói nó hót ta nghe thử coi.
- Hót đi chim cút, hót đi nào.
Ngay tức khắc chim cút hót vang :
- “Tik tơri…ngi anăm glo…”
Bà Pôm ngạc nhiên nói:
- Úi chà, nó hót hay quá. Cháu mau làm cho nó cái nhà đi.
Hrit xuống nhà làm cho chim cút một cái nhà ngay giữa đường đi. Khi ấy có người làm nghề đổi ghè Tơbrông đi ngang qua, Ông ta nói với Hrit:
- Ủa, nhà của ai thế này?
Hrit trả lời:
- Nhà cháu làm cho con chim cút của cháu đó, nó hót hay lắm.
- Cháu nói nó hót ta nghe thử xem nào.
Hrit nói với chim cút:
- Hót đi cút, hót đi.
Chim cút cất tiếng hót vang ;
-“Tik tơri…ngi anăm glo…”
Người khách lạ trầm trồ:
- Úi chà, nó hót hay quá. Nè cháu, cháu chịu đổi nó lấy ghè Tơbrông này của ta không?
- Ông chờ cháu hỏi bà cháu đã.
Hrit về nhà hỏi ý bà Pôm. Một lúc sau chàng đến trả lời người khách lạ:
- Bà cháu không chịu đổi ông ơi.
Một thời gian sau có người cỡi voi đi ngang, thấy căn nhà nhỏ của chim cút ông hỏi:
- Nhà của ai làm giữa đường thế này.
Hrit trả lời:
- Nhà cháu làm cho chim cút của cháu đó. Nó hót hay lắm.
- Cháu nói nó hót cho ta nghe xem.
Hrit nói với chim:
- Hót đi chim cút. Hót đi nào.
- “Tik tôri…ngi anăm glo…”
Người khách lạ kêu to:
- Úi chà, nó hót hay quá. Này cháu, ta muốn đổi cái nài điều khiển voi của ta lấy con chim cút đó cháu chịu không?
Hrit đồng ý trao đổi với người khách lạ, chàng cầm cây điều khiển voi về khoe với bà Pôm:
- Bà ơi, cháu đã đổi chim cút lấy cây điều khiển voi này nè.
- Ối trời, cháu không cha không mẹ nghèo khổ heo không có, gà cũng không. Cháu đổi lấy cái của ấy để làm gì? Voi ở đâu để cháu điều khiển?
Tức giận bà Pôm chụp lấy cây điều khiển voi ném vào bụi tre trước nhà. Hrit vội tìm cuốc đào tìm lại cây điều khiển voi và giấu vào nơi khác.
Ngày nọ voi rừng rủ nhau đến ăn xoài rừng và sung bên cạnh nhà Hrit. Bà Pôm la ơi ới:
- Này lũ voi kia, đừng ăn cây trái của cháu ta nữa. Đi chỗ khác đi.
Nghe bà già nói thế lũ voi bỏ đi hết trừ con voi bảy đuôi còn ở lại và tiếp tục bẻ kéo gãy cành để ăn trái. Bà Pôm đánh đuổi nhưng con voi tỏ ra không hề sợ sệt. Khi ấy Hrit vừa ở rẫy về, thấy cành cây gãy đổ khắp nơi chàng hỏi bà:
- Con gì đến bẻ phá ăn hết trái cây của cháu thế bà?
- Nó là con voi có bảy đuôi, bà đánh la nó nhưng nó không sợ.
Hrit rất tức giận, chàng vào nhà gói măng chua vào lá to, chàng không quên đem theo cây điều khiển voi và leo trốn trên cây sung. Trước khi leo Hrit dặn bà Pôm:
- Khi nào nó đến bà ra doạ la nó nhé.
Hôm sau lũ voi rừng lại kéo nhau đến ăn trái sung của Hrit, bà Pôm ra la doạ nhưng chúng vẫn trơ trơ tìm trái ăn như không nghe gì cả. Hrit núp trên cây phóng xuống đầu con voi đầu đàn và níu bám chặt nằm im trên đó. Con voi giật mình bỏ chạy mang theo Hrit, voi băng hết đồi này sang núi nọ vừa chạy vừa tìm cách hất Hrit rớt xuống. Cuối cùng voi mệt lả kêu lên:
- Ối, ai mà bám chặt thế không biết?
Voi tiếp tục chạy, Hrit cố sức bám giữ nằm im trên đầu nó. Một lúc sau Hrit lấy túm măng chua bôi đầy đầu con voi và chàng lấy cây điều khiển nhọn bịt sắt đâm vào đầu nó. Hrit nói to với con voi:
- Này con voi kia, mày thử rờ trên đầu mày xem.
Nghe Hrit nói con voi dùng vòi rờ lên đầu mình xem thử, nó đụng phải chất gì đó nhầy nhụa. Voi ngửi thử thấy hôi thúi vô cùng, nó tưởng rằng đầu của nó đã bị đâm nát nhừ thịt đã thúi. Khi ấy Hrit nói:
- Mày chịu thua tao chưa?
- Tôi chịu thua rồi.
- Mày mau gọi đồng bọn của mày lại đây mau.
Voi ta làm theo lời Hrit, nó ngẩng đầu hú vang Ter…kơ kak…kak… Nghe tiếng voi đầu đàn gọi, lũ voi rừng rầm rập chạy tới bao quanh nó. Hrit ngồi trên lưng con voi chúa lùa cả đàn voi về nhà mình, mấy con đến trước cạ người vào cột nhà làm lay chuyển cả căn nhà. Bà Pôm hoảng hốt nhìn xuống và la lên:
- Ối, voi của ông chủ làng sao lại đến cạ vào nhà ta thế này.
Khi ấy Hrit vừa đến nhà, bà Pôm hỏi chàng:
- Cháu xem voi của ai thế Hrit?
- Voi của nhà mình đó bà.
- Cháu nói gì thế, nhà ta làm gì có voi.
- Bà ơi, đúng là voi của nhà mình mà, con đã vào rừng bắt chúng đem về. Con nói thật mà.
Một vài ngày sau voi của ông chủ làng gặp voi Hrit, hai con đánh nhau cuối cùng bị voi của Hrit giết chết. Ông chủ làng tức giận hẹn Hrit đem con voi đầu đàn của mình đánh nhau với con voi đầu đàn của ông. Ðến ngày hẹn hai con voi đánh nhau bên tám lạng bên nửa cân, sau cùng chúng quần nhau trong nước và voi của Hrit bị giết chết. Hrit buồn rầu khóc lóc bên cạnh xác voi của mình, vì quá mệt mỏi nên Hrit ngủ quên, chàng mơ thấy voi của mình nói:
- Anh Hrit ơi, thôi đừng khóc nữa. Anh mau lấy cặp ngà của tôi đem về và dựng đứng trước hiên nhà anh nhé.
- Hrit giật mình thức giấc, nhớ lời voi nói Hrit lấy cặp ngà đem về nhà mình và dựng đứng bên cạnh nhà. Bỗng ngay chỗ ấy mọc lên một cây tre cao và to. Cây tre cong mình sang xứ Lào, dân Lào thấy cây tre đẹp nói với nhau :
- Bà con ơi, mau tới xem cây tre đẹp quá. Nào chúng ta hãy treo áo vải đẹp của chúng ta lên cây tre này đi.
Người Lào tranh nhau treo móc vải đẹp, chăn bông lên cây tre. Thình lình cây tre bật đứng thẳng lên như cũ mang theo tất cả những gì dân Lào móc treo và thả rơi rất nhiều vải vóc xuống sân nhà Hrit. Tin đồn Hrit đột nhiên trở nên giàu có nhờ cây tre thần đến tai ông chủ làng, ông lân la đến nhà Hrit nói:
- Cháu Hrit ơi, cháu cho ta mượn cây tre để ta trồng bên nhà ta thử xem.
Hrit không chịu nhưng ngày nào ông chủ làng cũng đến nài nỉ, cuối cùng Hrit đồng ý cho ông ta mượn đem về trồng bên nhà mình. Như ở nhà Hrit cây tre lại cong người qua xứ Lào, dân Lào thấy cây tre cùng la to:
- A, lại cây tre hôm trước đây. Lần trước chúng ta đã treo mắc áo vải đẹp và nó đã lấy mang đi hết, lần này chúng ta treo quần áo rách, vải lót của vợ con chúng ta khi sinh đẻ nhé bà con.
Khi dân Lào treo xong thân tre bật thẳng lên như lần trước trút bỏ quần áo rách tươm, vải dơ bẩn xuống sân nhà ông chủ làng. Nhìn thấy đống giẻ rách hôi thúi ông chủ làng rất giận dữ, ông chụp lấy rựa chặt phăng cây tre thành nhiều khúc. Thấy cây tre bị đốn ngã Hrit buồn rầu ngồi khóc và mệt quá nên ngủ gục. Hrit mơ thấy voi của mình đến nói:
- Này Hrit ơi đừng khóc nữa, mau lấy cây tre về chẻ đan thành đơm bắt cá nhé, và nhớ khi đơm phải đặt miệng đơm ngược dòng nước nhé Hrit.
Hrit thức tỉnh, chàng làm theo lời dặn của voi gom vác cây tre về nhà chẻ đan thành chiếc đơm cá to. Đan xong Hrit đem đơm đặt trong suối, miệng đơm đặt ngược dòng nước chảy. Sáng hôm sau chàng trố mắt kinh ngạc vì trong đơm đầy cá to nhỏ đủ thứ nào cá lóc, cá trê... Từ ngày ấy Hrit trở nên giàu có nhờ chiếc đơm thần, hàng ngày có rất nhiều người đem gạo đến đổi cá, có người đổi bằng heo, gà, lưỡi cuốc... Tin đồn đến tai ông chủ làng, ông đến nói với Hrit :
- Hrit ơi, cháu nay đã có đủ mọi thứ rồi, cho ta mượn đơm cá của cháu đi.
Hrit không bằng lòng nhưng ông chủ làng cứ năn nỉ hoài cuối cùng Hrit đồng ý và dặn dò Ông như voi đã dặn mình:
- Ông nhớ đặt miệng đơm ngược dòng nước nhé ông chủ làng.
Ông chủ làng lấy đơm về nhưng không làm theo lời dặn của Hrit vì tưởng chàng lừa gạt mình, ông đặt miệng đơm theo dòng chảy của nước. Sáng ngày hôm sau khi đi giở đơm ông trố mắt kinh ngạc và sợ hãi khi thấy trong đơm toàn là trăn và rắn. Tức giận ông lấy rựa băm nát chiếc đơm cá của Hrit. Khi hay tin Hrit chạy ra suối nơi chiếc đơm cá bị chặt nát ngồi khóc, sau đó chàng ngủ gật và mơ thấy voi nói với mình:
- Tội nghiệp Hrit của tôi quá, ai ai cũng khinh chê đùa giỡn với anh được. Thôi, anh hãy lấy chiếc đơm đem về đốt lấy tro của nó, sau đó anh đem tro bỏ vào dấu chân của thú rừng nhé.
Thức tỉnh Hrit làm theo lời voi dặn, chàng lấy đơm rách hư về đốt lấy tro. Sang ngày hôm sau Hrit vào rừng tìm dấu chân thú rừng và rắc tro vào. Khi đi thăm lại các nơi mình đã rắc tro Hrit kinh ngạc khi thấy thú rừng nằm chết rất nhiều trong rừng, chàng khiêng chúng về đổi lấy chiêng, bò, gà và những đồ dùng khác. Chẳng bao lâu Hrit trở nên giàu có. Ông chủ làngnghe tin tìm đến Hrit nói:
- Cháu Hrit ơi, cho ta xin một ít tro của cháu đi.
Ông chủ làng cố nài nỉ cuối cùng Hrit đồng ý. Ông ta vội đem tro vào rẫy của mình vì trong đó có rất nhiều dấu chân bò, chân trâu và chân voi. Đêm đó Ông thả tro vào tất cả các dấu chân mình gặp hy vọng sáng ngày mai sẽ có rất nhiều thú bị chết. Trong chập choạng tối ông thấy dấu chân vợ mình nhưng tưởng là chân thú rừng nên bỏ tro vào, một lúc sau ông ta bỏ tro vào cả dấu chân của mình vì tưởng rằng dấu chân của người ta vào rẫy mình ăn trộm. Sáng hôm sau dân làng phát giác cả gia đình ông chủ làng đều bị chết do lòng tham của ông. Hrit sang nhà ông ta lấy hết của cải về nhà mình, từ ngày ấy Hrit và bà Pôm sống hạnh phúc vui vẻ bên nhau, họ trở thành người giàu có nhiều của cải nhất vùng.
Người kể Puih Hninh
Plơi ku Roh, 1996.