Dân tộc chăm H’roi
Tộc người Chăm vốn sinh tụ ở duyên hải miền Trung và đã từng kiến tạo một nền văn hóa Chăm pa rực rỡ.
Tại Bình Định và Phú Yên, người Chăm có tên gọi là Chăm-Hroi, Hroi, Aroi, chịu ảnh hưởng văn hóa của người Eâđê và người Bana. Sự giao thoa văn hóa này, đậm hoặc nhạt tùy theo người Chăm sống cận cư hoặc xen cư với tộc người nào.Từ Vân Canh (Bình Định) đến Xuân Lãnh, Phú Mỡ,
Xuân Quang I và II (Phú Yên), người Chăm sống cận cư với người Bana nên hai tộc người có sự đan xen văn hóa khá chặt chẽ.
Ngôi nhà của người anh em dân tộc Hrai
Người Chăm nói ngôn ngữ Malayô -Pôlinêxia, tại Phú Yên có số dân 16.294 người. Địa bàn cư trú trải dài từ giáp địa giới tỉnh Bình Định ở phía bắc đến phía nam giáp tỉnh Khánh Hòa. Trên địa bàn đó, người Chăm có đặc điểm cư trú khá đặc biệt, họ thường cư trú trên những nơi núi cao hoặc thung lũng có núi non bao bọc. Ở đó, có suối để lấy nước uống, có đầm sình để làm ruộng nước.
H’rai là 1 làng Chăm Hroi , thuộc xã Xuân Lãnh, huyện Đồng Xuân, tỉnh Phú Yên. Cái tên H’rải được phiên âm từ từ gốc là Yeah rải ( con suối Ye’ rai ) sau được chế độ thực dân đặt tên là Hà Rai cho dễ ghi chép và quản lý.
Cùng với sự tiến hóa của lịch sử, nếp sống có nhiều thay đổi tuy nhiên, nơi đây vẫn được xem là 1 làng Chăm Hroi lưu giữ được nhiều nét văn hóa độc đáo mang đậm chất sử thi và tâm linh sâu thẳm. Chính điều đó, nơi đây cũng chính là nơi các nhà khoa học, nghiên cứu sử học, dân tộc học tìm đến.
Là một người con H’roi, vốn sẵn tính cách đam mê tìm hiểu sử thi , văn hóa các dân tộc nhưng phải trải qua 1 quá trình dài tôi mới thấm được văn hóa tâm linh sâu thẳm của dân tộc mình. Trong từng đoạn sử thi, trong từng câu hát, trong từng bài văn kể, văn cúng đều có những tinh hoa sâu thẳm và thực sự tinh túy nếu như nghe qua ta sẽ không thể hiểu hết được những tri thức đó.
Người Chăm H’roi
Hoàng Thúy Vinh (sưu tầm)