Set nói:
- Anh Rok ơi, chúng ta tìm đến nhà ông Brêm Brai đi.
- Tìm lên nhà ông ấy làm gì?
- Ta lên hỏi ông ấy xem ta phải làm thế nào để có đủ lúa gạo ăn quanh năm.
Rok một mình lên đường đến nhà ông Brêm Brai. Ông hỏi chàng:
- Cháu đến có việc gì đó Rok?
- Cháu lên thăm ông và xin ông thuốc thần để trở nên giàu có.
Ông Brêm Brai:
- Cháu lên nhà chơi đi.
Rok:
- Úi chà, nhà của ông rách bươm như thế này lên sợ ngã quá.
- Nè cháu, nếu cháu muốn giàu có hảy lấy chà-gạt và cuốc cào bới đất trồng trọt cháu sẽ có nhiều lúa như cháu mong muốn.
Rok từ biệt ông thần và quay về nhà. Set hỏi anh:
- Anh gặp ông ấy chưa, ông ta nói thế nào?
- Ta đến nhưng không dám lên nhà ông ấy. Ôi nhà cửa gì rách nát như bươm. Ông ấy nói với ta như thế này “ cháu hảy lấy cuốc, chà-gạt cào bới đất ắt sẽ có nhiều lúa như mong muốn ”.
Set mang gùi ba ngăn cầm theo nỏ lên đường tìm đến nhà ông Brêm Brai. Đến nơi Set gọi to :
- Ông bạn Brêm Brai có ở nhà không?
- Ah, lên nhà chơi đi Set.
Set lên nhà, ông Brêm Brai giết gà giết heo khui một ghè rượu cùng chàng ăn uống trò chuyện rất vui vẻ. Sau cùng ông hỏi Set :
- Cháu lên tìm ta chắc có việc gì hả?
- Không dấu gì ông, cháu không còn gạo để ăn nên lên đây mượn ông một ít đem về ăn cho qua cơn đói.
- Vậy hả. Thôi uống rượu chuyện trò cho vui đã.
Sau hai ngày hai đêm ăn uống, nước đổ vào ghè tràn ra ngoài làm lũ cóc nhái nhảy đến vừa tắm vừa kêu ềnh oang inh ỏi.
Khi ấy Rok ở nhà nhủ thầm:
- Ý cha, không khéo em Set ta chết mất rồi. Đi gì mà hai ngày hai đêm rồi vẫn chưa về. Không biết hắn tìm được thuốc thần để làm giàu không.
Bên nhà ông Brêm Brai, ông nói với Set:
- Nè Set, nếu cháu có gan, có can đảm và muốn giàu có thì cháu làm như ta nói đây nhé, cháu hảy đến lén lấy chiếc vá xới cơm của bà cá sấu, bà ấy chắc chắn sẽ đuổi rượt theo cháu, cháu đừng sợ gì cả, ráng chạy qua bên bờ bên kia rồi quay lại nói như thế này: “Khiên ở trên trời, cá sấu ở dưới đất ”. Bà già ấy sẽ không dám lấy lại chiếc vá vàng nữa đâu. Cháu mau đi tìm lấy chiếc vá ấy đi, coi chừng có nhiều người canh giữ lắm đó.
Set giả dạng thật khốn khổ nghèo khổ và theo đúng lời dặn của ông Brêm Brai, chàng mon men lén đến chụp chiếc vá bằng vàng của bà cá sấu và bỏ chạy sang bờ bên kia. Bọn người canh gác phát hiện và rượt đuổi theo nhưng chúng chạy không kịp chàng. Cả bọn vội chạy về báo lại cho bà cá sấu:
- Ối bà cá sấu ơi, ông cá khổng lồ ơi, có người đến lấy trộm chiếc vá bằng vàng của bà rồi, hắn ta rất tài giỏi mạnh mẽ chúng tôi không lấy lại được.
Cá sấu:
- Ah, thằng Set dám cả gan lấy vá vàng của ta. Ta sẽ cho mày biết tay bà.
Cá sấu phóng rượt theo Set. Set quay lại thấy bà cá sấu hung dữ đã gần đuổi kịp, chàng nói to: “Khiên ở trên trời, cá sấu ở dưới đất ”. Vừa nghe Set nói như thế, cá sấu sợ hãi tung người lặn sâu xuống đáy nước. Khi ấy Set cũng đã sang được bờ bên kia, chàng đắc thắng cầm chiếc vá vàng về làng. Chọn một nơi đất tốt, Set lấy vá gõ vào ụ mối lập tức voi hiện ra, chàng gỏ xuống đường đi nô lệ liền xuất hiện. Từ dạo ấy Set trở nên giàu có không ai sánh bằng. Một hôm Rok tỉ tê hỏi Set:
- Này Set, em làm cách nào mà giàu có như thế?
- Anh không nhớ hôm trước em đã nói với anh là đến hỏi ông Brêm Brai làm sao để có nhiều của cải đó sao.
- Ông ấy nói ta về cuốc đất xới cỏ sẽ có nhiều của cải, ta cực nhọc làm lụng bao lâu nay nhưng lúa không đủ ăn, thuốc không đủ hút. Em giỏi thật, nè Set, nói cho anh biết làm cách nào để thần thánh ban cho ơn lộc đi?.
- Có gì đâu, khi anh đến nhà ông ấy đừng chê nhà rách nát, anh cứ lên nhà , người ta trải chiếu thì ngồi chơi, mời rượu thì cầm cần mà hút.
Rok lon ton tìm đến nhà ông Brêm Brai lần nữa, đến nơi Rok gọi to:
- Ông bạn Brêm Brai có ở nhà không?
- Ah Rok đấy hả. Lên nhà chơi đi.
Rok mạnh dạn vừa leo lên nhà vừa run, khi vào trong nhà bỗng nhiên chàng thấy căn nhà biến thành vàng bạc lấp lánh đẹp không tả xiết. Chàng ngạc nhiên buột miệng nói:
- Ối chà, nhà đẹp quá.
Ông Brêm Brai:
- Cháu đến chơi có việc gì không Rok?
- Ôh ông biết không thằng Set em cháu bây giờ rất giàu có, làng nó rộng lớn vô cùng.
- Ta uống tý rượu cho vui nhé Rok.
Hai người vui vẻ ăn uống chuyện trò với nhau. Sáng hôm sau ông Brêm Brai nói với Rok:
- Nè Rok, nếu cháu có gan và muốn giàu có hãy tìm đến lấy trộm chiếc vá vàng của ông cá khổng lồ, vá của ông ta linh ứng và mạnh hơn nhiều chiếc vá của bà cá sấu. Khi ông ấy rượt đuổi theo cháu đừng sợ, hãy nói như thế này ông ấy sẽ bỏ chạy ngay: “Ông cá khổng lồ ở trên cao, bà cá sấu ở dưới đẩt”
Theo lời ông Brêm Brai, Rok mon men tìm đến nơi ở của ông cá khổng lồ lén lấy chiếc vá và bỏ chạy qua bên kia bờ sông. Phát hiện vá thần bị mất, cá khổng lồ phóng đuổi theo kẻ trộm. Rok hoảng sợ quay lại lắp bắp nói: “Ông cá khổng lồ ở dưới đất, bà cá sấu ở trên cao”. Set vừa dứt lời cá khổng lồ lao đến chụp lấy lại chiếc vá thần và quay về. Rok lủi thủi về nhà, chàng buồn bã tự trách :
- Mình thật ngớ ngẩn, sắp thắng rồi không nói như ông Brêm Brai dặn lại nói lộn “ông cá khổng lồ ở dưới đất, bà cá sấu ở trên cao”.
Rok đành tiếp tục cào bới đất trồng trọt để có cái ăn. Khi ấy có hai nàng H’bia Tăng Ler con của thần sấm từ trời bay xuống tắm nơi giọt nước trong rẫy Set, hai cô gái vui vẻ đùa giởn đập đánh nước văng tung toé khắp nơi. Set tình cờ bắt gặp, chàng kinh ngạc nhũ thầm: “ Ối, người ở đâu mà đẹp thế không biết”. Chàng mon men mò đến gần để rình ngắm hai cô gái.
- Ối chà , con cái nhà ai mà đẹp thế không biết.
Hôm sau Set lại thấy hai cô gái đến tắm. Ngày kế tiếp Set rình mò đến gần, chàng chụp lấy áo váy của cô gái cất dấu và nói to:
- Này các cô kia, sao dám đến tắm nơi giọt nước của ta.
Thấy có người đến, hai cô gái vội chạy tìm áo váy nhưng chỉ có một người tìm được, cô này mặc vào và bay thẳng về trời. Cô gái kia không bay được vì áo váy của cô đã bị Set lấy. Nàng H’bia nói với Set:
- Anh Set ơi đừng giết em tội nghiệp, chẳng qua em nghe người ta ca tụng anh là người giàu có nên tò mò xuống xem.
Set:
- Họ nói quá đấy, tôi đâu có giàu gì đâu.
- Đã như thế này em lấy anh làm chồng nha Set.
Set vui mừng dẫn H’bia về sống chung với mình. Thời gian thắm thoát trôi qua, nay hai người có với nhau một mụn con. Ngày họ làm lễ cúng thần đầy tháng cho con nàng đeo lục lạc cho thằng bé mỗi bên chân một trăm chiếc. Ngày nọ H’bia ra chòi gùi lúa về để nấu cơm, tình cờ nàng tìm thấy áo váy của mình khi trước Set lấy dấu nơi đó. H’bia vội mặc vào và bay thẳng về làng mình trên trời. Khi đi làm về Set không thấy vợ đâu cả, chàng đau buồn khôn nguôi vừa nhớ vợ vừa thương con khóc đòi bú. Đầy tớ trong nhà đến dụ bế nhưng thằng bé càng khóc to không chịu. Set tìm đến ông Brêm Brai:
- Ông ơi, không dấu gì ông cháu muốn đi tìm vợ cháu nhưng cháu không biết nàng sống ở đâu, bay cháu không biết bay, đi sợ cháu không đi nổi, hơn nữa không biết nàng đang ở nơi nào mà tìm.
- Ta biết rồi, vợ cháu là con gái thần sấm, cô ta đã bay về trời rồi.
- Ông biết không, con cháu ngày đêm khóc đòi mẹ cho bú
Ông Brêm Brai:
- Nghe đây Set, cháu hảy tìm đến nhà ông Khêh Khơh xin ông ấy giúp cho, ông ta biết rèn đao kiếm và chế tạo đôi cánh có thể bay được.
Theo lời ông Brêm Brai Set tìm đến nhà ông Khêh Khơh. Đến nơi chàng gọi to:
- Có ai ở nhà không ?
- Đi đâu đấy Set?
- Cháu đến xin làm việc phục vụ ông.
- Vậy hả, nếu thế đi rửa đống chén bát kia đi.
Từ hôm ấy Set ở lại nhà ông Khêh Khơh lo công việc nấu ăn và dọn dẹp nhà cửa cho ông ta, trong khi đó con của Set ngoan ngoản nằm ngủ trong khăn chàng đeo bên mình. Gần một con trăng trôi qua, một hôm Set vô ý tông phải cột nhà làm rơi vở nát rổ chén bát. Ông Khêh Khơh giận dữ la to :
- Chết rồi, mày làm vở hết chén bát của ta rồi.
Ông tức giận dang tay tính đánh Set, bất ngờ con Set khóc thét lên từ trong khăn chàng đeo trên lưng. Ông già ngạc nhiên hỏi:
- Ủa, cháu có con hả, mau mở ra cho ta xem coi. Ta đang tính sẽ bắt cháu làm nô lệ cho ta đó. Set tháo khăn cho ông ta nhìn con mình, nó thật mủm mỉm dễ thương. Ông già nói:
- Vậy té ra vợ cháu là con gái thần sấm phải không, nếu thế thì nó là cháu ta đây mà.
- Dạ đúng thế.
- Đừng lo, vợ cháu bay về trời ta có biết, mau lấy thanh sắt kia đem lại đây, ta sẽ rèn cho cháu đôi cánh có thể bay được.
Ông Khêh Khơh bắt đầu rèn cho chàng đôi cánh cùng kiếm và khiên. Chẳng bao lâu công việc đã xong ông nói với Set:
- Cháu mang cánh vào và bay thử xem.
Set bay thử nhưng chàng không thể bay cao được. Ông Khêh Khơh rèn đi trui lại hai ba lần cuối cùng Set có thể bay thẳng đến làng vợ chàng trên trời. Chàng bay xuống lại. Ông Khêh Khơh hỏi :
- Thế nào cháu?
- Tốt rồi ông ạ, cháu đã bay đến nơi rồi.
Set gom góp vật dụng, mang kiếm đeo khiên và cỏng con bay về nhà mình. Chàng nói với bếp:
- Này bếp, ngươi ở nhà nhớ trông coi trâu bò heo gà của ta nhé, ta sẽ đi vắng một thời gian để tìm vợ ta. Này mèo và chó, hai đứa bay ở nhà trông nom cẩn thận nhé.
- Dạ.
Set chuẩn bị vật dụng cần thiết, chàng thắt khố hoa, lưng đeo kiếm vai mang khiên, cỏng con phía trước và bay thẳng đến làng thần sấm trên trời. Vừa đến nơi chàng nghe vọng lại tiếng chiêng trống người ta ăn cúng bỏ mả. Set mon men đến hỏi người trong làng:
- Trong làng này có bác pơgă không vậy các anh?
- Sao lại không có. Nhưng anh từ đâu tới đây vậy?
- Tôi đến từ khu vực của thần Dăm Dua, vùng núi H’Grông trung tâm mặt đất.
Người làng dẫn Set đến nhà bác pơgă. Thấy Set đến ông nói:
- Ôh Set cháu ta đấy hả. Lên nhà chơi đi cháu.
Bác pơgă dọn cơm mời Set ăn, ông không quên khui một ghè rượu ngon mời khách. Ông tò mò hỏi chàng:
- Cháu đến chắc có chuyện muốn nói với ta.
- Có gì đâu, cháu chỉ đến chơi thăm bác thôi.
- Vậy hả, lát nữa ta sẽ dẫn cháu đến nơi người ta cúng bỏ mả, trai gái múa hát vui lắm, có cả Jiông và Jiỡ nữa.
Cơm nước xong hai người đến nơi cúng bỏ mả, Set cỏng con cầm kiếm đeo khiên đi theo bác pơgă. Trông chàng oai phong không kém gì hai anh hùng Jiông và Jiỡ vì khi rèn cánh cho chàng ông Khêh Khơh cũng đã biến đổi diện mạo của chàng.
Trai gái trong làng nhún nhảy theo nhịp chiêng dồn dập ngân vang, Set nhìn quanh quan sát thấy hai chị em H’bia Tăng Ler đang ngồi cạnh nơi cha hai cô đang ngủ, tiếng ngáy của ông rền vang như tiếng sấm GRUUU....GRUU.... . Sáng hôm sau người ta kéo mời Set uống rượu chung với vợ chàng nhưng nàng không biết người uống chung với mình là Set. Khi đã trao cần hút qua lại cho nhau nhiều lần, cô nói với Set:
- Nếu như anh chưa có gia đình, chúng ta sẽ lấy nhau thành vợ chồng
- Tôi không dám đâu, tôi biết là cô đã có chồng có con rồi mà.
- Em chưa có chồng mà.
- Ngửi xem mùi sữa thơm bốc ra từ vú của cô kìa.
- Có mùi thơm gì đâu?
- Mùi thơm của sữa chứ mùi gì nữa.
- Anh nói lung tung gì thế. Anh muốn trêu em hả? Em thương anh rồi đó.
Mặt trời đã lên cao, trong khi người ta xăng xái chạy tới chạy lui để kín nước trong các ống tre to hai người vẫn còn nói chuyện thủ thỉ với nhau, ông thần sấm đến gần và nói:
- Đến đây uống chung ghè rượu mới với ta đi.
Hai người như không nghe ông nói, họ tiếp tục trò chuyện với nhau:
- Làng anh ở đâu?
- Tôi sống ở vùng đất của Dăm Dua.
Bên kia thần sấm réo gọi không ngừng:
- Mau kêu anh chàng ở vùng Dăm Dua đến đây uống rượu với ta.
Set đến bên ông, hai người vừa uống vừa nói chuyện:
- Vùng núi H’Grông nay dân làng còn đói nữa không?
- Còn nhiều người đói lắm.
- Này chàng trai, trong hai đứa con gái của ta ngươi muốn lấy đứa nào ta gả cho ngươi đứa đó. Các cô con gái của ta đâu, mau đến đây.
- Có chuyện gì thế cha?
- Hai đứa dẫn chàng trai này qua bên đó nói chuyện với nhau đi.
H’bia vợ Set:
- Này chàng Dăm Dua ơi, chàng chờ đây một lát nhé, tôi cần phải đi ra rừng một tý.
H’bia nói láo để đi ra nơi vắng nặn sữa ra sợ bốc mùi như lần trước. Set giả vờ không hay biết đi về hướng nàng vừa đi, khi thấy nàng đang nặn sữa chàng nói:
- Ôh, xin lỗi nhé H’bia. Tôi không cố ý đâu, tôi tính tìm chổ kín để sữa lại khăn khố và cũng muốn đi ra rừng nữa.
- Thật bất ngờ quá ha.
- Chúng ta đã tâm sự với nhau nhiều rồi, tôi muốn lấy cô làm vợ không biết cha cô đồng ý không ?
- Sao lại không đồng ý, chỉ sợ anh chê tôi.
Set cố tình lắc cho mấy chiếc lục lạc đeo nơi chân con vang lên, H’bia nói :
- Tôi rất thích anh. Tôi thương anh.
Set lại làm cho lục lạc kêu vang. Nghe tiếng lục lạc kêu H’bia chợt oà khóc. Set nói:
- Sao lại khóc? Nếu cô không thích thì thôi. Tôi về đây H’bia.
Set quay về nhà bác pơgă, chàng tháo khăn địu con ra con chàng oà khóc thật to.
H’bia chạy theo sau Set, khi thấy con khóc nàng tự rủa mình:
- Tội nghiệp con tôi quá, ta đúng là người mẹ không ra gì, người mẹ không làm tròn trách nhiệm. Ta thật đáng nguyền rủa. Ôi, ta ân hận biết bao. Con trai, lại đây mẹ cho bú.
Thằng bé không thèm nhìn mẹ, nó lăn xăn chạy theo bám theo cha nó không rời. Set cỏng ghè đến nhà bác pơgă, chàng nói :
- Này H’bia, nàng đã biết hối hận rồi hả ?
- Ơ Set, từ trước tới nay em không nhận ra lỗi của mình. Hảy để em giết heo đâm trâu chuộc lỗi với anh nhé.
Khi ấy chị của H’bia đến, nàng gọi đứa bé :
- Chàng Jŭ biết đánh nhau, chàng Jên biết tấn công, con ơi lại đây bác cho bú.
Nàng vừa nói xong thằng bé bò đến cạnh nàng và ôm vú bú ngon lành. H’bia chị nói với cô em :
- Nếu em không thích thì để ta lấy anh ấy làm chồng cho, sao em lại bỏ con như thế này.
H’bia Tăng Ler:
- Không, em không cho chị lấy anh ấy.
Dân làng họp nhau lại trao đổi bàn luận, cuối cùng mọi người đồng ý bắt H’bia vợ Set đền cho chàng một con heo to và một con trâu đực lớn. Khoảng bảy ngày sau Set nói:
- H’bia ơi, ta phải quay về nhà thôi. Ta mơ thấy có hai ba người đến nhà.
Trong khi ấy ở nhà Set chó và mèo thương nhớ chàng bỏ ăn quên uống, dân làng cũng buồn rầu ít ăn ít nói, Rok ốm nhom vì nhớ Set. H’bia và Set về đến nơi
- Ôh, tội nghiệp mọi người đều gầy guộc và chết hết bởi vì Set bỏ đi tìm ta. Ta phải đến ông Khêh Khơh xin thuốc bùa để chữa cho họ.
H’bia tìm đến nhà ông Khêh khơh:
- Ông Khêh Khơh ơi, cháu đến xin bùa của ông đây.
- Dễ thôi cháu gái của ta, mau cạo rữa đống chén bát này đi cháu.
H’bia mau mắn làm theo lời ông Khêh Khơh, khi nàng cọ rữa đống chén bát tức thì người làng Set sống lại hết lớp này đến lớp khác, chẳng bao lâu cả làng đều sống lại tất cả. Set nói với mọi người:
- Chúng ta cúng trâu ăn mừng đi bà con, mau đi mời thần sấm đến uống rượu với ta cho vui.
Rok nhũ thầm: “Ôh em ta giàu có quá, ta làm hết sức mình nhưng chẳng có gì cả. Ta phải đến hỏi bà thần Yă Pôm xem sao”.
- Bà Pôm ơi, cháu phải làm rẫy ở đâu để có dư thóc lúa hả bà?
- Cháu hảy tìm vùng đất già thật phì nhiêu để trồng trỉa chắc chắn sẽ có nhiều lúa.
Rok lên đường tìm vùng đất mới để canh tác, khi cuốc thấy đất sốp mềm Rok bỏ đi, cuối cùng chàng cuốc thấy đất cứng đầy sỏi đá, Rok nghĩ đây là vùng đất già như bà Pôm nói chàng liền ra sức trồng trỉa. Công việc cuốc xới đã xong nhưng gặp trời hạn không có mưa, Rok lại đến hỏi bà Pôm:
- Bà ơi, cháu tỉa lúa rồi nhưng trời không mưa. Biết làm sao đây.
- Nếu muốn trời mưa cháu làm chiếc chòi hình đuôi con mang chắc trời sẽ mưa.
Rok nghe lời bà Pôm, chàng vào rừng săn tìm mang, tìm được một con chàng cố sức chạy theo bắt trói lại và khiêng về. Đến rẫy Rok treo tòng teng con mang lên và mình ngồi núp phía dưới như ngồi trong chòi. Bỗng trời đổ mưa, Rok không có chỗ trú ẩn bị ướt mem. Thấm lạnh chịu không nỗi Rok nhóm lửa để sưởi, con mang bị nóng kêu vang cả vùng. Rok lẫm bẫm :
- Chòi kiểu này chẳng thú vị chút nào.
Tiếng con mang rên rỉ kêu la đến tai Set, chàng mon men đến coi thử, khi thấy con mang treo tòng teng Set nói:
- Thịt thú rừng để ăn làm sao dùng làm chòi được chứ. Anh Rok đúng là ngu ngơ.
Set thui con mang sau đó xẻ thịt và nói với ông anh khờ khạo của mình :
- Anh Rok ơi, đem thịt này về chia cho bà con trong làng ăn cho vui.
Rok làm theo lời Set, chàng xẻ thịt nai chia cho mọi người:
- Đây bà con, ăn thịt nai tôi bẫy được cho vui.
- Thôi, anh giữ lại ăn đi.
Rok tưởng họ nói thật chàng ăn hết thịt con nai. Sáng hôm sau Set nói với Rok:
- Anh Rok ơi, anh vào rừng tìm hái lá dây leo thang khỉ(11) về chia cho bà con ăn cho vui.
Rok ngu ngơ vào rừng đắp bờ tát nước, chàng bắt được hai gùi cá trê đầy đem về cho Set.
- Anh ngốc quá, em nói anh vào rừng tìm lá dây leo thang khỉ chứ có nói anh đi tát nước để bắt cá trê đâu.
Một hôm nọ Rok gài bẫy bắt được con mang trắng, con mang nói với chàng:
- Nếu anh lấy tôi làm vợ, chúng ta cùng đến làng hồn ma, làng của Brâu atâu Ting xin thuốc thần để trở nên giàu có.
Rok đồng ý, cả hai cùng vỗ tay tức thì họ hoá thành hai con kiến, sau đó cả hai chui vào khe đất đến làng Chàng Li và chàng La. Thấy Rok đến hai chàng Li và La nói:
- Nè Rok, anh đâu có tội gì mà phải đến đây, mau quay về đi.
- Ta đến để hỏi vì sao ta không có nhiều của cải thóc lúa lúc nào cũng khổ cực thiếu ăn.
- Vậy hả, đây anh hảy cầm lấy mấy quả dưa leo, mấy quả bí và ít trái rừng này đem về đi.
Cả hai bỏ mấy loại quả vào gùi quay trở về. Vừa chui ra khỏi đất những quả bí bỗng biến thành trâu to, dưa leo biến thành bò lớn, những quả rừng biến thành heo bự gà to đủ thứ. Từ đấy hai người trở nên giàu có sung túc, không còn đói khổ như trước nữa.
Người kể: Ơi Kok
Plơi Lung, 1996